Szczepionka przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu

Podsumowanie

O chorobie

Kleszczowe zapalenie mózgu to ostra choroba wirusowa, która często wiąże się z powikłaniami neurologicznymi. Źródłem infekcji może być ukąszenie przez zakażonego kleszcza, poprzez spożycie niepasteryzowanego mleka zakażonego zwierzęcia lub znacznie rzadziej poprzez transfuzję krwi lub przeszczep narządu od osoby w fazie wiremii. Okres inkubacji choroby wynosi od 7 do 14 dni. W pierwszej fazie, zakażenie przebiega bezobjawowo lub wywołuje objawy podobne do grypy. U części osób zakażonych, po 7-14 dniach dochodzi do zajęcia ośrodkowego układu nerwowego. Może dojść do zapalenia rdzenia kręgowego, zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych lub zapalenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych. U 35%–58% chorych z zajęciem ośrodkowego układu nerwowego dochodzi do trwałych powikłań neurologicznych, a u ok. 1/100 chorych zakażenie kończy się zgonem.

Pamiętaj, że:

  • Nie da się łatwo uchronić przed ukąszeniami kleszczy i nie da się przewidzieć czy dany kleszcz przenosi wirusa,
  • Szczepienie jest obecnie jedynym skutecznym sposobem uchronienia się przed tą ciężką chorobą i jej powikłaniami,
  • Żeby utrzymać ochronę przed zakażeniem konieczne jest przyjęcie 3 dawek szczepienia pierwotnego oraz dawkę przypominającą co 3-5 lat.

W Polsce liczbę zachorowań na kleszczowe zapalenie mózgu szacuje się na 150 do ponad 250 przypadków rocznie. Najwięcej zachorowań obserwuje się w rejonach północno-wschodniej Polski (do 80% zakażeń w danym roku). Sezonowość zachorowań wiąże się z dwoma okresami aktywności kleszczy: dominującym – wiosenno-letnim i słabszym – jesiennym. Na świecie odnotowuje się rocznie ponad 10,000 zachorowań na kleszczowe zapalenie mózgu, głównie w północno-wschodnich oraz środkowych regionach Europy oraz w północnych regionach Azji.

O szczepionce

Dostępne są inaktywowane szczepionki przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu. Aby skutecznie ochronić się przed zakażeniem konieczne jest przyjęcie 3 dawek szczepienia pierwotnego oraz dawek przypominających co 3-5 lat. Zaszczepienie zimą lub wczesną wiosną zapewnia ochronę już od początku aktywności kleszczy (od kwietnia do października). Szczepionki zalecane są w określonych grupach zawodowych oraz osobom przebywającym na obszarach endemicznych. Szczepionki przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu cechuje wysoka skuteczność – na 100 szczepionych powyżej 95 osób wytwarza przeciwciała ochronne zabezpieczające przed powikłaniami.

Przeciwwskazaniem do szczepienia przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu są reakcja anafilaktyczna po wcześniejszej dawce szczepionki, ostra choroba przebiegająca z gorączką oraz nasilona reakcja alergiczna na substancje pomocnicze wchodzące w skład szczepionki. Po podaniu szczepionki mogą występować miejscowe niepożądane odczyny poszczepienne, głównie przemijający ból w miejscu wstrzyknięcia obrzęk, bolesność, zaczerwienienie. Może też rzadko dochodzić do odczynów uogólnionych, np. przejściowy stan gorączkowy, ogólne osłabienie, objawy grypopodobne.

O chorobie

Co to jest kleszczowe zapalenie mózgu?

Kleszczowe zapalenie mózgu (odkleszczowe zapalenie mózgu, KZM) to zespół neurologicznych komplikacji występujących po zakażeniu flawiwirusami przenoszonymi przez kleszcze.

Źródłem infekcji jest pokąsanie przez zakażonego kleszcza (osobnika dorosłego, nimfę, niemal niewidoczną larwę) lub kontakt z jego zakażonymi płynami ustrojowymi. Zakażenie szerzy się również drogą pokarmową na skutek spożycia niepasteryzowanego mleka zakażonego zwierzęcia (głównie pochodzącego od kóz) oraz poprzez transfuzję krwi lub przeszczep narządów od dawcy który był w fazie wiremii (obecności wirusa we krwi).

Okres inkubacji choroby wynosi od 7 do 14 dni.

Pierwotne zakażenie w większości przypadków (90%) przebiega bezobjawowo lub ma charakter grypopodobny. Druga faza zakażenia (zajęcie ośrodkowego układu nerwowego) ma miejsce w 7-14 dni po wystąpieniu objawów grypopodobnych.

Opisano trzy typy kleszczowego zapalenia mózgu (analogicznie do 3 podtypów wirusa):

  • środkowoeuropejski (występujący w Polsce),
  • syberyjski,
  • dalekowschodni.

Podtypy wirusa różnią się rodzajem kleszcza, w którego organizmie bytują (Ixodes ricinus obecny w Polsce) oraz ciężkością wywoływanej choroby (najłagodniejsza postać po zakażeniu odmianą środkowoeuropejską).

Kleszczowe zapalenie mózgu to choroba groźna w każdym wieku. Objawowe zakażenia stwierdza się najczęściej u osób powyżej 20 roku życia. Ciężkość przebiegu choroby wzrasta z wiekiem. Młodzież i dorośli chorują ciężej niż małe dzieci. Im człowiek jest starszy tym częściej występują powikłania i przypadki śmiertelne. Wśród chorych przeważają mężczyźni.

Jakie są objawy kleszczowego zapalenia mózgu?

Kleszczowe zapalenie mózgu ma typowo, dwufazowy przebieg oraz nieprzewidywalne następstwa.
Wstępne objawy choroby pojawiają się w ciągu dwóch tygodni i przypominają przeziębienie, m.in.:

  • ogólna niedyspozycja,
  • gorączka ok. 38oC,
  • bóle głowy, stawów, mięśni,
  • objawy nieżytu górnych dróg oddechowych,
  • niekiedy nudności, wymioty.

Pierwsza faza zakażenia trwa zwykle 1-9 dni. Jeżeli nie dochodzi do zajęcia układu nerwowego, chory powraca do zdrowia. W przypadku, gdy wirusy przedostaną się do układu nerwowego, rozwija się druga faza choroby. Obie fazy przedziela okres remisji, który trwa 1-9 dni.

Druga faza choroby, trwająca kilka tygodni, a nawet miesięcy, charakteryzuje się:

  • nagłym skokiem gorączki (ok. 40oC),
  • zmianą nastroju (depresja),
  • nękającymi bólami i zawrotami głowy,
  • wymiotami,
  • światłowstrętem,
  • oczopląsem,
  • niekiedy widzeniem podwójnym, niedosłuchem, spadkiem ciśnienia krwi, drżeniem zamiarowym, niedowładami wiotkimi, zaburzeniem świadomości, niekiedy jej utratą, sztywnością karku.

Zajęcie ośrodkowego układu nerwowego przez wirusa może wywoływać zapalenie rdzenia kręgowego, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych lub zapalenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych.

Jak poważne mogą być objawy kleszczowego zapalenia mózgu?

U około 1% chorych z objawami neurologicznymi dochodzi do zgonu. Wyzdrowienie pozostałych 99% nie zawsze jest całkowite.

Zachorowanie na kleszczowe zapalenie mózgu może mieć poważne następstwa, tj.:

  • trwałe niedowłady i objawy neurologiczne,
  • uszkodzenie poszczególnych nerwów (w ok. 25%),
  • uszkodzenie słuchu (w 13%),
  • zaburzenia psychiczne, w tym nerwica, depresja (w 13%),
  • zaburzenia koncentracji, zaburzenia pamięci,
  • meteoropatie,
  • nadmierna drażliwość,
  • agresja wobec otoczenia,
  • często ograniczona wydolność fizyczna, parkinsoidalne drżenie rąk, upośledzenie ruchów rąk.

Chorzy często twierdzą, że nawet bez utrwalonych objawów są „inni niż przed chorobą”, co określa się tzw. charakteropatią.

Jak często kleszczowe zapalenie mózgu występuje w Polsce?

TRWA WCZYTYWANIE DANYCH

Źródło danych: biuletyny roczne „Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce” (wyd: NIZP-PZH, GIS)

W Polsce liczbę zachorowań na pełnoobjawowe kleszczowe zapalenie mózgu w okresie ostatnich 10 lat szacowano na 150 do ponad 250 przypadków rocznie. W 2014 roku odnotowano 195 przypadków, a w 2015 roku 150 przypadków kleszczowego zapalenia mózgu. Z badań epidemiologicznych wynika, że są to dane niedoszacowane. Najwięcej zachorowań odnotowuje się w rejonach północno-wschodniej Polski, w województwie podlaskim, zwłaszcza na terenach graniczących z Litwą (do 80% zgłoszonych zakażeń w danym roku) oraz w województwie warmińsko- mazurskim i wschodniej części mazowieckiego. Wysokie ryzyko zakażenia wirusami KZM po ukąszeniu przez zakażone kleszcze żerujące na obszarze województwa podlaskiego utrzymuje się co najmniej od 10 lat. Sezonowość zachorowań wiąże się z dwoma okresami aktywności kleszczy: dominującym – wiosenno-letnim i słabszym – jesiennym.

W 2017 roku i 2018 roku odnotowano odpowiednio 476 oraz 450 zachorowań. Badacze są zgodni, że liczby te są niedoszacowane. Ocieplenie klimatu przyczynia się do ekspansji kleszczy na tereny, które do tej pory nie były endemiczne. Przyczyną zwiększonej zachorowalności, obok zmian klimatycznych, są również podróże do obszarów  endemicznego występowania KZM.

Gdzie są obszary endemicznego wykrywania KZM w Polsce?

Od około 70 lat wiemy, że kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) występuje na terenie Polski, jak również we wszystkich sąsiadujących z nami krajach. Problem polega na tym, że obszary ryzyka KZM określa się na podstawie zgłoszeń lekarzy, którzy w celu rozpoznania tej choroby muszą zlecić badanie swoistych przeciwciał (tzw. badanie serologiczne). Trwające blisko dekadę badania NIZP-PZH wykazały, że większość lekarzy w Polsce nie zleca takich badań, ponieważ uważa, że na ich terenie nie ma tej choroby. A choroby tej nie ma ponieważ nie wykonuje się badań. Stąd też większość zachorowań na KZM nie jest w Polsce wykrywana.

W opublikowanym w 2018 r. opracowaniu podsumowującym wieloletnie badania NIZP-PZH dotyczące oszacowania ryzyka zachorowania na KZM w Polsce wykazano, że tereny sprzyjające ryzyku KZM występują na wielu obszarach Polski, gdzie dotąd choroba nie była rejestrowana Opracowany model statystyczny został starannie dopasowany do danych zarejestrowanych w 17 powiatach w województwach podlaskim oraz warmińsko-mazurskim, gdzie wszyscy lekarze mają dostęp do diagnostyki w kierunku KZM. Następnie „nałożono” ten model na cały obszar Polski, w celu oszacowania liczby zachorowań na podstawie współoddziaływania uwarunkowań meteorologicznych, zalesienia, wskaźników dostępności lasów oraz bezrobocia (wpływającego na liczbę osób zmuszonych do prac sezonowych na świeżym powietrzu). Wyniki modelu pozwoliły zidentyfikować obszary, w których istnieją warunki szczególnie sprzyjające zetknięciu się z zarażonymi kleszczami oraz zachorowaniom u ludzi.

Model statystyczny oparty na rutynowo zbieranych danych na poziomie gmin, oszacował nieudokumentowane obszary wysokiego ryzyka kleszczowego zapalenia mózgu.

Ostatnia aktualizacja: 23 lipca 2018

Gdzie i jak często kleszczowe zapalenie mózgu występuje na świecie?

Wirus wywołujący odkleszczowe zapalenie mózgu (KZM) występuje na obszarach endemicznego występowania choroby, jednak jej rozpowszechnienie jest zróżnicowane w zależności od regionu geograficznego. Ryzyko zachorowania na KZM występuje w krajach środkowej, wschodniej i północnej Europy, na obszarze Azji z klimatem umiarkowanym, w Północnych Chinach, Mongolii, na terenie Federacji Rosyjskiej (np. Syberia).

W Europie rejestruje się kilka tysięcy potwierdzonych zachorowań rocznie. We wszystkich krajach, w których prowadzi się rejestrację kleszczowego zapalenia mózgu, obserwuje się wzrost liczby zachorowań trwający od około 20 lat.

W krajach Unii Europejskiej/Europejskiego Obszaru Gospodarczego (UE/EOG) w 2017 roku zarejestrowano 2550 potwierdzonych przypadków KZM (zapadalność: 0,5/100 000). Odnotowano 5 zgonów (współczynnik śmiertelności: 0,3%). Podobnie jak w poprzednich latach, największa zapadalność na KZM dotyczyła Łotwy (16,6/100 000), Litwy (9,1/100 000), Czech (6,4/100 000) oraz Estonii (6,4/100 000) i Słowenii (4,9/100 000).

W Europie na KZM chorują głównie dorośli w wieku >25 lat, a ponad 30% przypadków dotyczyło osób w wieku 45–64 lat.

Niemal wszystkie zachorowania na KZM w Europie dotyczą nieszczepionych.

O szczepionce

Jakie rodzaje szczepionek przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu są dostępne w Polsce?

Obecnie w Polsce są dostępne 2 szczepionki o podobnym składzie. Obie szczepionki zawierają wirusa KZM odmiany centralnoeuropejskiej i są podobne pod względem indukowania odporności przeciw odkleszczowemu zapaleniu mózgu. Szczepionki te są inaktywowane (zabite) i można je stosować nawet w stanach upośledzenia odporności.

Ponieważ nie przeprowadzono badań oceniających jednoczesne podawanie szczepionek przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu z innymi szczepionkami, dlatego należy je podawać osobno.

Dlaczego warto się szczepić przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu?

Szczepienie jest najskuteczniejszym sposobem zapobiegania zachorowaniu na kleszczowe zapalenie mózgu. Zachorowaniu możemy dodatkowo zapobiec poprzez unikanie ekspozycji na kleszcze poprzez stosowanie odpowiedniej odzieży, środków odstraszających kleszcze (tzw. repelentów), wczesne rozpoznanie obecności kleszczy i ich usunięcie z powierzchni skóry oraz gotowanie lub pasteryzację mleka.

Nie znamy skutecznych leków. Terapia kleszczowego zapalenia mózgu polega na podawaniu leków przeciwbólowych i przeciwzapalnych które łagodzą objawy choroby.

Kleszczowe zapalenie mózgu może doprowadzić do ciężkiego kalectwa albo bardzo poważnych konsekwencji pozostawiając trwałe ubytki neurologiczne (porażenia nerwów, zanik mięśni, uszkodzenie słuchu) i/lub zaburzeń psychicznych (najczęściej depresja, zaburzenia koncentracji, zaburzenia pamięci). Duża część osób, które przeszły kleszczowe zapalenie mózgu wymaga później długiego leczenia oraz rehabilitacji.

Kleszczowe zapalenie mózgu występuje rzadko, ale ma poważne konsekwencje.

Wirus kleszczowego zapalenia mózgu ma charakter neurotropowy, prowadzi do uszkodzenia tkanki nerwowej.

Kto i kiedy powinien zostać zaszczepiony przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu?

O szczepieniach przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu powinni pamiętać wszyscy miłośnicy przyrody, szczególnie osoby aktywne, np. biegacze, właściciele psów, rodziny z małymi dziećmi, osoby uprawiające hobby na świeżym powietrzu.

Szczepienia są szczególnie zalecane osobom często przebywającym na terenach leśnych, w tym:

  • pracownikom leśnym,
  • wojskowym na poligonach,
  • turystom (przede wszystkim lubiącym piesze wycieczki),
  • kolonistom (dzieci i młodzież poniżej 18 roku życia stanowią ¼ chorujących na kleszczowe zapalenie mózgu),
  • podróżującym do obszarów endemicznego występowania kleszczowego zapalenia mózgu.

Schemat szczepień obejmuje szczepienia podstawowe i przypominające.

Na rynku są dostępne szczepionki dwóch producentów, każda w dawce dla dzieci oraz dla dorosłych.

Szczepionka ENCEPUR K (dawka 0,25 ml; od 1 roku do 11 lat)

Szczepionka ENCEPUR Adults (dawka 0,5 ml; młodzież od 12 lat i dorośli)

Szczepienia podstawowe
3 dawki podawane w odstępach:

  • pierwsza dawka,
  • druga dawka po 1 do 3 miesiącach od pierwszej,
  • trzecia dawka po 9-12 miesiącach od drugiej.

Jeżeli konieczne jest szybkie uodpornienie drugą dawkę można podać po 2 tygodniach  po pierwszej dawce.

Po podstawowym cyklu szczepienia odporność utrzymuje się co najmniej 3 lata (lub 12-18 miesięcy w przypadku przyspieszonego schematu), więc zalecane są dawki przypominające.

Szczepienia przypominające 

  • dzieci w wieku 1-11 lat: pierwsza dawka przypominająca 3 latach po zakończeniu szczepienia podstawowego, a kolejne dawki co 5 lat,
  • osoby w wieku do 49 lat: pierwsza dawka przypominająca po 12-18 mies. po zakończeniu szczepienia podstawowego, a kolejne dawki co 5 lat,
  • osoby w wieku powyżej 49 lat: pierwsza dawka przypominająca po 12-18 mies. po zakończeniu szczepień podstawowych, a kolejne dawki co 3 lata.

Szczepionka FSME-IMMUN Junior (dawka 0,25 ml; od 1 roku do 15 lat)

Szczepionka FSME-IMMUN (dawka 0,5 ml; młodzież od 16 lat i dorośli)

Szczepienia podstawowe
3 dawki podawane w odstępach:

  • pierwsza dawka,
  • druga dawka po 1 do 3 miesiącach od pierwszej,
  • trzecia dawka po 5-12 miesiącach od drugiej.

Jeżeli konieczne jest szybkie uodpornienie drugą dawkę można podać po 2 tygodniach  po pierwszej dawce.

Po podstawowym cyklu szczepienia odporność utrzymuje się co najmniej 3 lata (lub 12-18 miesięcy w przypadku przyspieszonego schematu), więc zalecane są dawki przypominające.

Szczepienia przypominające 

  • dzieci w wieku 1-15 lat: pierwsza dawka przypominająca 3 latach po zakończeniu szczepienia podstawowego, a kolejne dawki co 5 lat,
  • osoby w wieku do 60 lat: pierwsza dawka przypominająca po 3 latach po zakończeniu szczepień podstawowych, a kolejne dawki co 5 lat,
  • osoby w wieku powyżej 60 lat: dawki przypominjące co 3 lata.
Ostatnia aktualizacja: 31 maja 2019

Kto nie powinien zostać zaszczepiony przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu?

Przeciwwskazaniem do szczepienia przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu są:

  • reakcja anafilaktyczna po wcześniejszej dawce szczepionki lub podaniu innej szczepionki
  • ostra choroba przebiegająca z gorączką
  • nasilona reakcja alergiczna na substancje pomocnicze wchodzące w skład szczepionki

Zgodnie z zaleceniami szczepienia dzieci z chorobami alergicznymi, alergia na jajo kurze nie stanowi przeciwwskazania do podania szczepionki przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu. Nasilona reakcja alergiczna na jajo kurze w wywiadzie stanowi jedynie wskazanie do przedłużonej obserwacji pacjenta po szczepieniu.

Mimo wysokiego stopnia bezpieczeństwa szczepionki przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu nie przeprowadzono badań nad ich wpływem na przebieg ciąży. Z tego powodu nie zaleca się szczepienia kobiet ciężarnych, z wyjątkiem uzasadnionych okoliczności.

Jakie ryzyko jest związane ze szczepieniem przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu?

Szczepionki przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu zawierają zabity wirus KZM więc nie istnieje niebezpieczeństwo wywołania zakażenia.

Po szczepieniu mogą wystąpić odczyny poszczepienne o charakterze zmian miejscowych w miejscu szczepienia tj. przemijający ból w miejscu wstrzyknięcia obrzęk, bolesność, zaczerwienienie. Część odczynów uogólnionych, np. przejściowy stan gorączkowy, ogólne osłabienie, objawy grypopodobne powstają jako reakcje organizmu na podany antygen i pojawiają się najczęściej po pierwszej dawce szczepionki. Mogą występować bóle głowy lub mięśni, nudności, wymioty.

Rzadko mogą występować: bóle mięśniowo-stawowe w okolicy karku, złe samopoczucie, drgawki.

Nie przeprowadzono badań oceniających jednoczesne podawanie szczepionek przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu z innym szczepionkami, dlatego lepiej jest je podawać osobno.

Jaka jest skuteczność szczepionek przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu?

Szczepionki przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu są wysoko skuteczne, zwłaszcza u osób poniżej 60 r.ż. Skuteczność szczepienia w tej grupie oceniana jest na powyżej 95% po podaniu 3 dawek szczepienia podstawowego. U ok. 90% osób w dobrym ogólnym stanie zdrowia, już po podaniu 1-szej dawki szczepionki występują swoiste przeciwciała ochronne.

Badanie poziomu przeciwciał ochronnych w surowicy pomaga sprawdzić odporność osób, którym podawane są kolejne dawki przypominające. W przypadku wysokiego stężenia przeciwciał lekarz może podjąć decyzję o odroczeniu szczepienia przypominającego.

Jakie szczepionki przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu są dostępne w Polsce?

W Polsce zarejestrowane są dwie szczepionki przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu:

1. Szczepionka: Encepur ® K (dla dzieci)
Typ szczepionki: szczepionka przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu, inaktywowana,
Antygen: inaktywowany wirus kleszczowego zapalenia mózgu,
Podmiot odpowiedzialny: Novartis Vaccines and Diagnostics S.r.l.,
Postać: zawiesina do wstrzykiwań domięśniowych w ampułko-strzykawce,
Dawka: 0,25 ml

Szczepionka: Encepur ®Adults (dla dorosłych)
Typ szczepionki: szczepionka przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu, inaktywowana,
Antygen: inaktywowany wirus kleszczowego zapalenia mózgu,
Podmiot odpowiedzialny: Novartis Vaccines and Diagnostics S.r.l.,
Postać: zawiesina do wstrzykiwań domięśniowych w ampułko-strzykawce,
Dawka: 0,25 ml dla dzieci/0,5 ml dla dorosłych;

2. Szczepionka: FSME-IMMUN 0,25 ml Junior (dla dzieci)
Typ szczepionki: szczepionka przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu, inaktywowana,
Antygen: inaktywowany wirus kleszczowego zapalenia mózgu,
Podmiot odpowiedzialny: Baxter AG,
Postać: zawiesina do wstrzykiwań w ampułko-strzykawce,
Dawka: 0,25 ml.

Szczepionka:  FSME-IMMUN 0,5 ml (dla dorosłych)
Typ szczepionki: szczepionka przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu, inaktywowana,
Antygen: inaktywowany wirus kleszczowego zapalenia mózgu,
Podmiot odpowiedzialny: Baxter AG,
Postać: zawiesina do wstrzykiwań w ampułko-strzykawce,
Dawka: /0,5 ml.

Kalendarz szczepień

Szczepionka przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu w Programie Szczepień Ochronnych

W Polsce szczepienia przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu są zalecane (niefinansowane z budżetu Ministra Zdrowia).

osobom przebywającym na terenach o nasilonym występowaniu tej choroby, w szczególności:

  • ludziom zatrudnionym przy eksploatacji lasu,
  • stacjonującemu wojsku,
  • funkcjonariuszom straży pożarnej i granicznej,
  • rolnikom,
  • młodzieży odbywającej praktyki,
  • turystom i uczestnikom obozów i kolonii.

Program Szczepień Ochronnych na 2019 rok

Czytaj więcej

Jakie są drogi zakażenia wirusem kleszczowego zapalenia mózgu?

 

 

Jak często należy podawać dawki przypominające szczepionki przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu?

Przyjęty system szczepień przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu zakłada po szczepieniu podstawowym (3 dawki) podawanie dawek przypominających pierwszą po 3 latach a następne co 5 lat. Przyjmowanie dawek przypominających zapewnia ochronę przed zakażeniem na kolejne 5 lat . Osobom powyżej 60-go roku życia dawkę przypominającą należy podawać co 3 lata.

Dawkę przypominającą można przyjąć w dowolnym miesiącu roku. Jej rolą jest wzmocnienie odporności na wirusa na kolejne lata, a nie ochrona przed zachorowaniem w danym sezonie wakacyjnym.

Czy dwie dostępne szczepionki przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu można stosować wymiennie?

Na rynku dostępne są dwie szczepionki przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu (KZM): FSME-IMMUN i Encepur. Dostępne są produkty dla dorosłych oraz dla dzieci.

Nie rekomenduje się zamiennego stosowania dwóch dostępnych szczepionek przeciw KZM, ale w wyjątkowych sytuacjach, np. ograniczonej bądź braku dostępności jednej ze szczepionek przeciw KZM, dopuszcza się ich zamianę w realizowanym schemacie szczepień.

W Charakterystyce Produktu Leczniczego szczepionki FSME-IMMUN ani szczepionki Encepur nie ma informacji na temat możliwości zamiennego ich podawania w realizowanym schemacie szczepień.

Informacje na temat możliwości zamiennego podawania obu szczepionek pochodzą z publikacji naukowych, podano je również w zaleceniach WHO.

Temat wymiennego stosowania szczepionek FSME-IMMUN i ENCEPUR został poruszony w publikacji Broker i wsp., gdzie wskazano, że preferowane jest podawanie szczepionki o tej samej nazwie handlowej przez cały cykl szczepienia. Jednak, w sytuacji braku możliwości dokończenia rozpoczętego schematu szczepienia danym preparatem (np. z powodu jego braku na rynku) dozwolone jest podanie innej dostępnej na rynku szczepionki.

Badania potwierdziły, że zamiana szczepionki FSME-IMMUN na ENCEPUR i odwrotnie w przypadku podania trzeciej dawki w podstawowym schemacie szczepienia oraz dawek przypominających (dla każdego schematu) jest bezpieczna i skuteczna.

Nie zaleca się zmiany szczepionek w sytuacji kiedy szczepienia podstawowe realizowane są w schemacie przyśpieszonym.

W rekomendacjach WHO również znajduje się informacja o możliwości wymiennego stosowania szczepionek (strona 253 rekomendacji).

Ostatnia aktualizacja: 14 czerwca 2019

Kiedy najlepiej zaszczepić się przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu aby być odpornym w czasie letnich wakacji?

Planując wypoczynek letni możemy znacznie zmniejszyć ryzyko zachorowania szczepiąc się przed rozpoczęciem sezonu wakacyjnego.

Szczepionka podawana jest w trzech dawkach. Najlepszym czasem na przyjęcie pierwszej dawki szczepionki jest luty bądź marzec. Kolejną dawkę podaje się po miesiącu od pierwszej, natomiast trzecia dawka powinna zostać podana 5-12 miesiącach po drugiej. Jeżeli konieczne jest szybkie uodpornienie drugą dawkę można podać po 2 tygodniach  po pierwszej dawce.

Odporność na zakażenie pojawia się już po podaniu dwóch dawek szczepionki, ale dopiero podanie 3-ej dawki szczepionki zapewnia utrzymanie odporności przez ok. 3 lata. Po tym czasie należy przyjąć dawkę uzupełniającą szczepionki. Dawki przypominające szczepionki (co 5 lat) można podać w dowolnym miesiącu.

Czy można sprawdzić, że kleszcz który nas ugryzł był zakażony wirusem kleszczowego zapalenia mózgu?

Trudno jest ocenić, czy kleszcz, który nas ugryzł był zakażony wirusem zapalenia mózgu. Do tego potrzebne są specjalistyczne badania samego kleszcza. Niestety nie wszystkie metody diagnostyczne są w pełni wiarygodne. Ponadto, zakażenie kleszcza nie musi oznaczać zakażenia pokąsanej osoby. Fakt zakażenia można stwierdzić po kilku tygodniach, przy zastosowaniu badań serologicznych. Jednak nie ma żadnego leku który mógłby zwalczyć infekcję. Ustalenie diagnozy w tym przypadku nie będzie więc miało żadnego wpływu na przebieg choroby oraz wybór leczenia. Dlatego tak ważna jest więc profilaktyka – przyjęcie szczepionki przed narażeniem na kontakt z kleszczami.

 

Czy można się zaszczepić przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu po ukąszeniu przez zarażonego kleszcza?

Nie jest zalecane zaszczepienie tuż po narażeniu na kontakt z kleszczowym zapaleniem mózgu. Szczepienie nie wpłynie na przebieg choroby i prognozę dotyczącą powikłań oraz nie zmieni opcji dotyczących leczenia. Należy pamiętać o szczepieniu przed wizytą terenu endemicznego.

 

Czy można zaszczepić się na kleszcze?

Obecnie można się jedynie zaszczepić na niektóre drobnoustroje, które są przenoszone przez kleszcze. Jedynym preparatem dostępnym na rynku, który chroni przed chorobami przenoszonymi przez kleszcze jest szczepionka przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu. Problem polega na tym, że w kleszczach znajduje się kilkadziesiąt rodzajów bakterii, pasożytów i wirusów.

Kleszcze łąkowe mogą przenosić wiele chorób, m.in. kleszczowe zapalenie mózgu, boreliozę, anaplazmozę, babesziozę, tularemię, gorączkę Q, liczne rikettsiozy. O niektórych wiemy że mogą wywołać objawy u ludzi, znaczenie innych się dopiero bada. Stąd pojawiło się pytanie: dlaczego nie szczepić przeciwko kleszczom? Tak żeby kleszcz po próbie wgryzienia się, a raczej wkłucia w zaszczepionego człowieka, został zaatakowany przez jego układ odpornościowy, „zatruł się” i odczepił zanim drobnoustroje zdążyłyby przejść do gospodarza. Takie szczepionki stosowane są już od wielu lat u zwierząt hodowlanych jednak uodporniają przeciw innym rodzajom kleszczy takim, które nie atakują ludzi. Obecnie w ramach projektu finansowanego przez Komisję Europejską konsorcjum badawcze ANTIDotE pracuje nad wyodrębnieniem ze śliny kleszczy antygenu, który mógłby być wykorzystany do stworzenia przyszłej szczepionki przeciw ukąszeniom kleszczy. Jeżeli udałoby się opracować taką szczepionkę, jeden preparat chroniłby przeciwko wielu chorobom przenoszonym przez kleszcze. Perspektywa ta wydaje się kusząca, ponieważ na część chorób przenoszonych przez kleszcze nie mamy dostępnych leków.
Tak więc może za kilka lat będziemy mogli zaszczepić się na kleszcze?

Czy można zaszczepić się przeciw boreliozie?

Borelioza to bakteryjna choroba przenoszona przez kleszcze. Przebycie boreliozy nie daje odporności na ponowne zakażenie. Dotychczas nie opracowano skutecznej i bezpiecznej dla ludzi szczepionki przeciw boreliozie. Jednak obecnie w Stanach Zjednoczonych trwają badania kliniczne nowo opracowanej szczepionki. Nie jest ona jeszcze dopuszczona do powszechnego użytku.

Ostatnia aktualizacja: 11 września 2019
Materiały źródłowe
  • Balogh Z, Ferenczi E, Szeles K, Stefanoff P, Gut W, Szomor KN, Takacs M, Berencsi G.Tick-borne encephalitis outbreak in Hungary due to consumption of raw goat milk. J Virol Methods. 2010 Feb;163(2):481-5.
  • Barret N. P, Plotkin S.A., Ehrlich H.J.: Tick-borne encephalitis virus vaccines. W: Plotkin S., Orenstein W., Offit P. (red.): Vaccines, 7th edition, Elsevier, 2017.
  • Siennicka J, Trzcińska A, Gut W. Immunity against tick borne encephalitis virus (TBE) in population of forest workers in Bialowieza. Przegl Epidemiol. 2010;64(2):303-5.
  • Stefanoff P, Rosinska M, Samuels S, White DJ, Morse DL, Randolph SE. A national case-control study identifieshuman socio-economic status and activities as risk factors for tick-borne encephalitis in Poland. PLoS One. 2012;7,9.
  • Stefanoff P, Zielicka-Hardy A, Hlebowicz M, Konior R, Lipowski D, Szenborn L, Siennicka J, Orlikova H, Working Group TE. New endemic foci of tick-borne encephalitis (TBE) identified in districts where testing for TBE was not available before 2009 in Poland. Parasit Vectors. 2013 Jun 18;6:180.
  • http://www.tbe-info.com/tbe.aspx_param_target_is_150790_and_l_is_2.v.aspx
  • Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce, NIZP-PZH
  • Lipowski D.  i wsp. A Cluster of Fatal Tick-borne Encephalitis Virus Infection in Organ Transplant Setting. J Infect Dis. 2017 Mar 15;215(6):896-901.
  • Tick-borne encephalitis: a review of epidemiology, clinical characteristics, and management
    Petra Bogovic, Franc Strle. World Journal of Clinical Cases, 2015; 3 (5): 430–441
  • Stryczyńska-Kazubska J., Małecka I., Wysocki J. Szczepienia dzieci z chorobami alergicznymi. Standardy Medyczne/Pediatria 2016, 13, 61-65.
  • Barrett PN, Portsmouth D. A novel multivalent OspA vaccine against Lyme borreliosis shows promise in Phase I/II studies. Expert Rev Vaccines. 2013 Sep;12(9):973-5.
  • Poland GA. Vaccines against Lyme disease: What happened and what lessons can we learn? Clin Infect Dis. 2011 Feb;52 Suppl 3:s253-8.
  • P. Stefanoff, B. Rubikowska, J. Bratkowski, Z. Ustrnul, S.O. Vanwambeke, M. Rosinska. A predictive model identified tick-borne encephalitis high risk areas in regions where no cases were reported previously, Poland, 1999-2012. International Journal of Environmental Research and Public Health 2018; 15(4), 677.
  • P. Stefanoff, A. Zielicka-Hardy, M. Hlebowicz, R. Konior, D. Lipowski, L. Szenborn, J. Siennicka, H. Orlikova. TBE enhanced surveillance working group (2013): New endemic foci of tick-borne encephalitis identified in districts where testing for TBE was not available before, Poland, 2009. Parasites & Vectors 2013; 6(1): 180.
  • P. Stefanoff, M. Pfeffer, W. Hellenbrand, J. Rogalska, F. Rühe, A. Makówka, J. Michalik, B. Wodecka, A. Rymaszewska, D. Kiewra, A. Baumann-Popczyk, G. Dobler. Virus detection in questing ticks is not a sensitive indicator for risk assessment of tick-borne encephalitis in humans. Zoonoses and Public Health 2012; 60(3): 215-226.
  • P. Stefanoff, J. Siennicka, J. Kaba, M. Nowicki, E. Ferenczi, W. Gut. Identification of new endemic tick-borne encephalitis foci in Poland – a pilot seroprevalence study in selected regions. International Journal of Medical Microbiology 2008; 298 (Suppl. 1): 102-107.
  • Broker M. i wsp. Aret ich-borne encephalitis vaccines interchangeable?  Expert Rev. Vaccines, 2006, 5(4), 461-466.
  • Kollaritsch H i wsp. Background document on vaccines and vaccination against tick-borne encephalitis. Geneva, WHO Startegic Advisory Group of Experts on Immunisation, 2011.
  • Vaccines against tick-borne encephalitis: WHO position paper. Weekly epidemiological record 2011, 86, 24, 241-256.
  • Heinz F.X., Holzmann H., Essl A. i wsp.: Field effectiveness of vaccination against tick-borne encephalitis. Vaccine, 2007; 25: 7559–7567.
pokaż więcej

Ta strona wykorzystuje pliki cookies. Pozostawiając w ustawieniach przeglądarki włączoną obsługę plików cookies wyrażasz zgodę na ich użycie. Jeśli nie zgadzasz się na wykorzystanie plików cookies, zmień ustawienia swojej przeglądarki. Więcej informacji znajdziesz w polityce prywatności.

The cookie settings on this website are set to "allow cookies" to give you the best browsing experience possible. If you continue to use this website without changing your cookie settings or you click "Accept" below then you are consenting to this.

Close