Szczepionka przeciw odrze

Podsumowanie

O chorobie

Odra to ostra, wirusowa choroba zakaźna, która bardzo łatwo się rozprzestrzenia wśród nieuodpornionych osób w każdym wieku i może powodować epidemie. Nie należy jej lekceważyć ponieważ powikłania z nią związane mogą być bardzo groźne. Źródłem zakażenia jest chory człowiek. Zakażenie szerzy się drogą kropelkową oraz przez bezpośrednią styczność z wydzieliną z jamy nosowo-gardłowej chorej osoby. Objawy występują po 10-12 dniach od zakażenia. Na 2-4 dni przed pojawieniem się charakterystycznej wysypki występuje gorączka, złe samopoczucie, zapalenie spojówek, katar, kaszel. Wraz z rozwojem choroby temperatura wzrasta do 39-41°C. W jamie ustnej pojawiają się białe wykwity otoczone czerwoną linią (plamki Koplika), a następnie czerwona wysypka stopniowo zlewa się w plamy i obejmuje całą głowę i ciało. Około 30% zachorowań przebiega z powikłaniami szczególnie wśród dzieci do 5 roku życia i dorosłych w wieku powyżej 20 lat. Najczęstsze powikłania to zapalenie ucha środkowego, które prowadzi do utraty słuchu, biegunka, zapalenie płuc, ostre zapalenie mózgu prowadzące do obrzęku mózgu, zaburzenia wzroku prowadzące do ślepoty, rzadkie ciężkie uszkodzenia mózgu znane jako podostre stwardniające zapalenie mózgu (SSPE), którego objawy pojawiają się kilka lat po chorobie. Odra jest najbardziej niebezpieczna dla dzieci do 5 lat oraz osób z zaburzeniami układu odporności. Co czwarta chora osoba wymaga hospitalizacji. Jedna na 1000 chorych umiera w przebiegu choroby.

Pamiętaj, że:

  • Na odrę chorują głównie osoby niezaszczepione,
  • Odra jest szczególnie niebezpieczna dla osób z osłabionym układem odpornościowym,
  • W Regionie Europejskim WHO w 2018 roku odnotowano ponad 84 tys. zachorowań, najwięcej od ponad dekady,
  • Rosnąca liczba zachorowań na odrę jest związana z większą liczbą rodziców, którzy nie zgadzają się na szczepienia dzieci.

Przed wprowadzeniem szczepień przeciw odrze w dzieciństwie chorowała prawie każda osoba. Epidemie występowały co 2-3 lata. W Polsce przed wprowadzeniem szczepień przeciw odrze (lata 1955-1974) liczba rejestrowanych przypadków kształtowała się od 70 000 do 130 000 w latach pomiędzy epidemiami oraz od 135 000 do 200 000 w latach epidemicznych. Umierało 200-300 dzieci, a tysiące miało ciężkie powikłania wymagające długotrwałej hospitalizacji. Obecnie w Europie obserwujemy niepokojący wzrost liczby zachorowań na odrę, w Regionie Europejskim WHO w 2018 roku odnotowano 3-krotnie więcej zachorowań w porównaniu do 2017 roku i 15-krotnie więcej w porównaniu do 2016 roku. Zdecydowana większość osób chorych nie była zaszczepiona. W Polsce każdego roku występuje od 100 do 300 zachorowań. Stan zaszczepienia dwoma dawkami przeciw odrze wynosi 94%. WHO prowadzi działania zmierzające do wyeliminowania odry.

O szczepionce

Szczepionka przeciw odrze występuje w postaci połączonej (skojarzonej) jako szczepionka przeciw odrze, śwince i różyczce (tzw. MMR). W jej skład wchodzą żywe, osłabione wirusy. Nie zawiera adiuwantów. Szczepienie przeciw odrze należy do szczepień obowiązkowych (bezpłatnych) podawanych w Polsce w 13-15 mies. życia oraz 6 roku życia. Skuteczność szczepienia po podaniu 2 dawek szczepionki wynosi 98-99%, utrzymuje się do końca życia. Szczepionka typu MMR jest szczepionką bezpieczną.

Po podaniu szczepionki mogą wystąpić odczyny miejscowe, tj. ból w miejscu podania, zaczerwienienie, obrzęk. Ogólne odczyny poszczepienne zależą od wieku szczepionej osoby. U dzieci może pojawić się łagodne powiększenie węzłów chłonnych, podwyższona temperatura i wysypka. U dorosłych mogą dodatkowo wystąpić bóle stawów. Ciężkie odczyny (drgawki gorączkowe, łagodne zapalenie mózgu) występują bardzo rzadko, ustępują samoistnie bez długotrwałych następstw. Szczepionka zawiera żywe wirusy ale po szczepieniu nie przenoszą się one na inne osoby z otoczenia dziecka. Badania wykluczają związek szczepionki przeciw odrze z występowaniem autyzmu.

O chorobie

Co to jest odra?

Odra to ostra wirusowa choroba zakaźna.

Jedynym źródłem zakażenia jest chory człowiek. Zakażenie szerzy się głównie drogą kropelkową oraz przez bezpośrednią styczność z wydzieliną jamy nosowo-gardłowej. Bardzo rzadko zakażenie następuje drogą pośrednią przez przedmioty świeżo zanieczyszczone wydzieliną z jamy nosowo-gardłowej.

Wirus odry dostaje się do organizmu przez usta lub nos oraz przez spojówki. Po namnożeniu w błonach śluzowych przedostaje się do różnych organów, tj.: skóry, nerek, żołądka, jelit, wątroby.

Okres wylęgania wynosi najczęściej od 10 do 12 dni.

Jak bardzo zaraźliwa jest odra?

Odra jest bardzo zaraźliwą chorobą wirusową. Łatwo się rozprzestrzenia. Wirus odry przenosi się:

  • drogą kropelkową razem z wydzieliną z dróg oddechowych: podczas kaszlania, wydmuchiwania nosa, mówienia,
  • drogą powietrzną. Wirus może przetrwać i pozostać zakaźny do 2 h na powierzchniach (np. blacie stołu) skażonych wydzielinami osoby chorej lub zawieszony w kropli aerozolu w powietrzu. Do zakażenia wirusem odry może więc dojść nawet po tym, jak zakażona osoba opuści pomieszczenie.

Jeden chory zaraża średnio od 12 do 18 osób wrażliwych, czyli tych, które na odrę nie chorowały lub nie zostały zaszczepione. Jedna osoba chora na odrę może zarazić 9 z 10 nieuodpornionych osób ze swojego otoczenia.

Ryzyko zachorowania na odrę osoby nieuodpornionej po kontakcie z chorym na odrę wynosi 90-95%.

Chory jest zaraźliwy dla otoczenia od 1-2 dni przed wystąpieniem pierwszych objawów i ok. 4 dni przed wystąpieniem charakterystycznej wysypki odrowej do około 4 dnia utrzymywania się wysypki.

Wirus odry jest jednym z najbardziej zaraźliwych oraz najłatwiej przenoszących się wirusów jakie znamy.

Ostatnia aktualizacja: 12 kwietnia 2019

Jakie są objawy odry?

Odra charakteryzuje się cyklem objawów. Na 2-4 dni przed wystąpieniem wysypki pojawiają się:
• ostry ból gardła,
• nieżyt nosa,
• gorączka,
• złe samopoczucie,
• zapalenie spojówek,
• katar,
• suchy kaszel.

Następnie od 10 do 12 dni od początków zakażenia w jamie ustnej pojawiają się białe wykwity otoczone czerwoną linią (tzw. plamki Koplika), chory wysoko gorączkuje. Następnie za uszami pojawia się czerwona grudkowa wysypka, która stopniowo obejmuje całą głowę, tułów i kończyny. Wypukłe grudki zlewają się w plamy. Chory odczuwa silne swędzenie.

U starszych dzieci odra przebiega najczęściej bez powikłań, w ciągu 2-5 dni po wystąpieniu charakterystycznej wysypki, w surowicy krwi pojawiają się przeciwciała, które usuwają wirusy z krwi i tkanek. Następuje okres zdrowienia.

Jak poważne mogą być objawy odry?

Powikłania w przebiegu odry występują u ok. 30% osób chorych, większość z nich odnotowuje się u dzieci do 5 roku życia oraz dorosłych powyższej 20 lat.

Do powikłań w przebiegu odry należą:

  • biegunka i silne odwodnienie organizmu występują u 80 osób na 1000 chorych,
  • zapalenie ucha środkowego występuje u 70-90 osób na 1000 chorych,
  • zapalenie płuc występuje u 10-60 osób na 1000 chorych,
  • zapalenie mózgu występuje u 1 na 1000 chorych,
  • drgawki występują u 5 na 1000 chorych,
  • zgon występuje u 0,7-2 na 1000 chorych,
  • podostre stwardniające zapalenie mózgu występuje u od 1 na 1700 do 1 na 3300 chorych.

Wśród innych rzadkich powikłań należy wymienić: małopłytkowość, zapalenie krtani, zapalenie tchawicy, zapalenie rogówki, zapalenie wątroby, zapalenie wyrostka robaczkowego, zapalenie jelita grubego, zapalenie osierdzia, zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie kłębuszków nerkowych.

Najgroźniejsze powikłanie w przebiegu odry – podostre stwardniające zapalenie mózgu (SSPE) występuje w przypadku przechorowania odry przed 2 rokiem życia. Ujawnia się od 4 do 15 lat po przejściu choroby i objawia się postępującym otępieniem, nasilającym się napięciem i sztywnością mięśni oraz drgawkami. Do śmierci dochodzi zwykle w ciągu 2 lat od pojawienia się symptomów.  W okresie 2007-2011 w Europie wystąpiło 38 przypadków podostrego stwardniającego zapalenia mózgu.

 

Jak wiele zachorowań na odrę występowało w Polsce przed i po wprowadzeniu szczepień?

TRWA WCZYTYWANIE DANYCH

Źródło danych: biuletyny roczne „Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce” oraz „Szczepienia ochronne w Polsce” (wyd: NIZP-PZH, GIS)

Przed wprowadzeniem powszechnych szczepień przeciw odrze (lata 1955-1974), liczba rejestrowanych zachorowań kształtowała się od 70 000 do 130 000 w latach pomiędzy epidemiami oraz od 135 000 do 200 000 w latach epidemicznych. W latach 50-tych XX wieku zgłaszano w Polsce zaledwie 12-15% rzeczywistej liczby zachorowań.

W okresie przed wprowadzeniem szczepień epidemie pojawiały się regularnie, co 2-3 lata. W wyniku epidemii umierało 200-300 dzieci, a tysiące miało ciężkie powikłania wymagające długotrwałej hospitalizacji. Szczyt zachorowań przypadał w wieku 1-4 lata (45-55% ogółu zachorowań) i dzieci w wieku 5-9 lat (34-42% przypadków). Zachorowania w wieku 10-14 lat stanowiły już tylko 4,7-8,7% zachorowań. Blisko 1/3 dzieci chorych na odrę wymagała hospitalizacji. Najwięcej zgonów odnotowano wśród dzieci do 12 miesiąca życia.

Obowiązkowe szczepienia przeciw odrze wprowadzono w 1975 r.

Powiększająca się liczba zaszczepionych dzieci przyczyniła się do spadku liczby rejestrowanych przypadków odry. W latach 90-tych odnotowywano od kilkuset do kilkudziesięciu przypadków między epidemiami oraz około 2 200 przypadków w czasie ich trwania. Epidemie pojawiały się coraz rzadziej. W ostatnich latach rejestrowano 100-130 zachorowań na odrę. W 2015 r. i 2016 r. odnotowano odpowiednio 110 i 133 zachorowania na odrę, głównie wśród osób ubiegających się o status uchodźcy.

Jak wiele zachorowań na odrę występuje obecnie w Polsce?

Po długim okresie z niewielkimi ogniskami po kilka-kilkanaście zachorowań związanymi głównie z niezaszczepionymi osobami wracającymi zza wschodniej granicy, od połowy 2018 roku obserwujemy epidemiczny wzrost zachorowań na odrę. Oznacza to, że ta bardzo zaraźliwa choroba łatwiej dotrze do osób którzy nie zostali zaszczepieni.

Od października 2018 roku systematycznie rosła liczba rejestrowanych zachorowań na odrę. W 2018 roku odnotowano ponad 5-krotny wzrost zachorowań (355 przypadków) w porównaniu do 2017 roku (63 przypadki). Wzrost ten był związany ze wzrostem liczby przypadków odry w całym regionie Europejskim WHO, w tym krajach bezpośrednio graniczących z Polską, jak również z wieloletnią aktywnością ruchów antyszczepionkowych prowadzących do spadku zaufania do szczepień ochronnych.

Meldunki epidemiologiczne za kolejny okres sprawozdawczy, z liczbą zachorowań na odrę, aktualizowane są na stronie NIZP-PZH co 2 tygodnie. Od początku 2019 roku (dane NIZP-PZH do  31.08.2019), zgłoszono 1360 przypadków odry, w tym samym czasie rok temu – 117 zachorowań. W ciągu ostatnich dwóch tygodni sierpnia zgłoszono 2 zachorowania.

Od początku obecnego wzrostu zachorowań na odrę w październiku 2018 roku, zarejestrowano już 1,550 zachorowań. Niepokój ekspertów wzbudza fakt, że ten obecny epidemiczny wzrost wystąpił po blisko 10-letnim okresie, w którym choroba była bardzo dobrze kontrolowana, bliska eliminacji. Taki epidemiczny wzrost zachorowań na odrę jest związany z systematycznie obniżającym się odsetkiem zaszczepionych dwoma dawkami szczepionki MMR przeciw odrze, śwince i różyczce. Dzieci stanowią rezerwuar wirusa i nawet jeżeli mają niewiele objawów i nie są rejestrowane poronne zachorowania to one warunkują utrzymanie się epidemii. Podobne epidemiczne zachorowania trwają w całym regionie europejskim, zarówno w krajach Europy Środkowo-Wschodniej jak i w bogatych krajach Europy Zachodniej i na południu Europy. Wzrostowi temu można by zapobiec gdyby udało się utrzymać wysoki, ponad 95% odsetek osób zaszczepionych dwoma dawkami szczepionki MMR przeciw odrze, śwince i różyczce. Niestety, stan zaszczepienia przeciw odrze systematycznie spada od blisko 10 lat, na co duży wpływ ma dezinformacja w sieciach społecznościowych.

Pamiętajmy że nie ma skutecznego leczenia odry – podanie dwóch dawek szczepionki MMR jest jedynym sposobem ochrony przed tą chorobą.

 

 

 

 

Ostatnia aktualizacja: 10 września 2019

Gdzie i jak często odra występuje na świecie?

Zanim szczepionka przeciw odrze stała się ogólnie dostępna, prawie wszystkie wrażliwe osoby zakażały się wirusem odry. Każdego roku chorowało około 130 mln osób.

W latach 60-tych po wprowadzeniu masowych szczepień liczba rejestrowanych zachorowań oraz zgonów z powodu odry uległa zmniejszeniu. Według szacunków WHO pod koniec lat 90-tych na świecie rejestrowano ponad 40 mln zachorowań na odrę i około 1 mln zgonów rocznie.

Zgodnie z danymi WHO w 2017 roku na świecie z powodu odry zmarło 110 000 osób.

Ze względu na wielkie, zdrowotne i społeczne szkody powodowane odrą, WHO podjęło działania zmierzające do wyeliminowania tej choroby, zaplanowano eliminację odry do 2020 r.

We wrześniu 2016 r. WHO przekazało informację o eliminacji odry w Ameryce Północnej i Południowej.

W 2019 roku w Stanach Zjednoczonych do 20 czerwca odnotowano 1077 zachorowań na odrę, najwięcej od 1992 roku. Stany Zjednoczone są przykładem kraju, który w 2000 roku uzyskał status eliminacji odry, zaś w 2019 roku odnotowuje najwyższą od 25 lat liczbę zachorowań.  Obserwowany epidemiczny wzrost zachorowań związany jest z zachorowaniami zawleczonymi przez podróżujących.

Eliminację odry z terenu Europy planowano wyjściowo do 2015 r. W wyniku działań związanych z masowymi kampaniami szczepień w latach 2000-2010 udało się ochronić od śmierci z powodu odry ok. 9,6 miliona dzieci. Globalna liczba zgonów powodowanych odrą spadła z 562 000 w 2000 r. do 122 000 w 2010 r. tj. o 78%.  Liczba zachorowań spadła odpowiednio z 853 480 do 226 722. Od 2000 r. w ramach kampanii zaszczepiono ponad miliard dzieci.

Kiedy wydawało się, że odra w Europie została prawie wyeliminowana (w latach 2006-2009 odnotowywano pojedyncze przypadki zachorowań) od 2010 r. rozpoczął się wyraźny wzrost liczby zachorowań, głównie we Francji. W 2010 r. w Europie odnotowano łącznie 6 500 przypadków zachorowań. W 2012 r. i 2013 r. w Europie odnotowano odpowiednio 27 134 i 31 520 przypadków zachorowań. W okresie od czerwca 2013 do maja 2014 r. najwięcej przypadków zachorowań odnotowano w Holandii (2729 zachorowań), Włoszech (2444 zachorowań), Niemczech (1230 zachorowań), nieco mniej we Francji (303 zachorowań), Wielkiej Brytanii (393 zachorowania), Rumunii (358 zachorowań). W okresie od 2005 do 2013 r. w Europie odnotowano 24 zgony w przebiegu odry.

Gwałtowny wzrost zachorowań na odrę w Europie, który obserwowano w latach 2010-2013 był związany z zaniechaniem szczepień dzieci przez wielu rodziców w związku z nieuzasadnionymi podejrzeniami, że szczepionki przeciw odrze, różyczce i śwince mogą wywoływać autyzm.

W okresie 2000-2015 liczba zgłaszanych przypadków odry na świecie zmniejszyła się o blisko 70% tj. z 853 479 przypadków w 2000 r. do 254 928 przypadków w 2015 r., a wskaźnik zapadalności w tym samym okresie zmniejszył się o 75% – ze 146 do 36/1 000 000 mieszkańców. W latach 2014–2015 odnotowano zwiększenie liczby zgłaszanych przypadków odry w trzech regionach WHO: Afrykańskim (33%), Śródziemnomorskim (18%) oraz Europejskim (83%), głównie z powodu lokalnych epidemii odry. W regionie Ameryki Północnej i Południowej liczba zgłaszanych przypadków zmniejszyła się o 78% dzięki opanowaniu ognisk epidemicznych w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie i Brazylii. Z danych WHO wynika, że w latach 2000–2015 umieralność z powodu odry na świecie zmniejszyła się o 79% – z 651 600 do 134 200 zachorowań kończących się zgonem. Częstość występowania przypadków odry (liczba zachorowań/100 000 mieszkańców) w poszczególnych krajach Europy w okresie ostatnich 12 miesięcy można sprawdzić przy użyciu Mapy interaktywnej.

Z danych ECDC wynika, że w 2017 roku zgłoszono 14 451 zachorowań na odrę w 30 krajach. Oznacza to ponad 3-krotny wzrost zachorowań w porównaniu do roku 2016, kiedy zgłoszono 4 643 przypadki. W 2018 roku w Europie odnotowano 12 352 przypadków odry, w tym 8 596 (70%) potwierdzonych laboratoryjnie. Najwięcej zachorowań odnotowano we Francji, Włoszech, Grecji, Rumunii, Wielkiej Brytanii, Słowacji oraz Niemczech. W 2018 roku w krajach EU/EEA odnotowano 35 zgonów z powodu odry, 22 w Rumunii, 8 we Włoszech, 3 we Francji, 2 w Grecji. Wśród 12 351 przypadków zachorowań, dla których znane są dane dotyczące wieku, 3 615 (29%) dotyczyła dzieci do 5 lat.

Z kolei w Regionie Europejskim WHO odnotowano:

2016: 5 273 zachorowania (13 zgonów)

2017: 25 869 zachorowań (42 zgony)

2018: 83 540 zachorowań (74 zgony)

W 2018 r. osiem krajów w Regionie Europejskim WHO zgłosiło ponad 2 000 przypadków zachorowań, w tym Ukraina (53 218 zachorowań), Serbia (5 076 zachorowań), Izrael (3 140 zachorowań), Francja (2 913 zachorowania), Włochy, (2 686 zachorowań), Federacja Rosyjska (2 256 zachorowania), Gruzja (2 203 zachorowania) i Grecja (2 193 zachorowania).

Odra w Europie dotyczy wszystkich grup wiekowych. Z danych epidemiologicznych wynika, że 45% osób, które zachorowały na odrę była w wieku 15 lat lub starszych, często były to osoby niezaszczepione. Jednak najwięcej zachorować odnotowano wśród niemowląt poniżej pierwszego roku życia, które są zbyt małe aby mogły być zaszczepione, a jednocześnie najbardziej narażone na ciężkie powikłania i zgony w przebiegu choroby.

Epidemiolodzy oceniają, że utrzymujące się rozprzestrzenianie się odry w Europie wynika z niedostatecznego stanu zaszczepienia. Wśród wszystkich zgłoszonych przypadków odry w 2017 roku, które wystąpiły u osób o znanym statusie zaszczepienia, aż 87% to osoby niezaszczepione.

Szczepienie co najmniej dwiema dawkami szczepionki przeciw odrze, śwince i różyczce (MMR) pozostaje najskuteczniejszym sposobem zapobiegania dalszemu rozprzestrzenianiu się choroby. Niestety wciąż w 20 z 27 krajów UE/EOG stan zaszczepienia przeciw odrze jest poniżej 95%, a tylko taki zapewnia odporność zbiorowiskową, w tym ochronę osób które z powodu wieku (niemowlęta) lub stanu zdrowia (np. osoby z zaburzeniami odporności) nie mogą być zaszczepione.

Eksperci podkreślają, że istnieje ryzyko rozprzestrzeniania się zachorowań i ciągłej transmisji choroby wśród nieuodpornionych osób.

Ile zachorowań na odrę odnotowano w Europie w 2018 roku?

W 2018 roku w Regionie Europejskim WHO odnotowano 82 596 zachorowań na odrę, najwięcej od ponad dekady, 3-krotnie więcej w porównaniu do 2017 roku, kiedy odnotowano 25 863 zachorowania oraz 15-krotnie więcej w porównaniu do 2016 roku, kiedy odnotowano 5 273 zachorowania. W przebiegu odry zmarły 72 osoby. Wśród chorych na odrę 2/3 (61%) była hospitalizowana. Najwięcej przypadków zachorowań w Regionie Europejskim w 2018 roku odnotowano na Ukrainie – 54 481 zachorowań. Zmarło 16 osób.

W 2018 roku w krajach członkowskich Unii Europejskiej oraz krajach stowarzyszonych (EU/EEA) odnotowano  12 352 przypadków odry, w tym 8 596 (70%) potwierdzonych laboratoryjnie. Najwięcej zachorowań odnotowano we Francji – 2 913 (24%) zachorowania, Włoszech – 2 517 (20%) zachorowań, Grecji – 2 293 (19%) zachorowania, Rumunii – 1 087 (9%) zachorowań, Wielkiej Brytanii – 953 (8%) zachorowania, Słowacji – 572 (5%) zachorowania oraz Niemczech – 542 (4%) zachorowania. W 2018 roku w krajach EU/EEA odnotowano 35 zgonów z powodu odry, 22 w Rumunii, 8 we Włoszech, 3 we Francji, 2 w Grecji. Wśród 12 351 przypadków zachorowań, dla których znane są dane dotyczące wieku, 3 615 (29%) dotyczyła dzieci do 5 lat.

Źródła:

Monthly measles and rubella monitoring report, February 2019. Surveillance report. 8 Feb 2019.

Measles in Europe: record number of both sick and immunized. Copenhagen, 7 February 2019.

W 2018 roku w Regionie Europejskim WHO odnotowano największą od ponad dekady liczbę zachorowań na odrę, 3-krotnie więcej w porównaniu do 2017 roku oraz 15-krotnie więcej w porównaniu do 2016 roku.

Najwięcej przypadków zachorowań w Regionie Europejskim WHO odnotowano na Ukrainie, ponad 54 tys. zachorowań.

Ostatnia aktualizacja: 20 lutego 2019

O szczepionce

Jakie rodzaje szczepionek przeciw odrze są dostępne w Polsce?

Szczepionka przeciw odrze występuje jako szczepionka skojarzona, zawierająca żywe, atenuowane (osłabione) wirusy odry, świnki i różyczki (szczepionka popularnie nazywana MMR) lub wirusy odry, świnki, różyczki i ospy wietrznej (szczepionka MMR-V, aktualnie niedostępna). Podanie tych szczepionek wywołuje odporność przeciw odpowiednio trzem (odrze, śwince i różyczce) lub czterem (odrze, śwince, różyczce i ospie wietrznej) chorobom zakaźnym.

Skuteczność szczepionek MMR i MMR-V jest bardzo wysoka. Po podaniu dwóch dawek szczepionki MMR lub MMR-V co najmniej 98% (96%-100%) dzieci jest chronionych przed zachorowaniem na odrę.

Pojedyncza szczepionka przeciw odrze jest niedostępna.

Dlaczego warto szczepić się przeciw odrze?

Odra jest chorobą o bardzo wysokiej zaraźliwości. Towarzyszą jej liczne powikłania.

Według szacunków WHO odra powoduje 10% wszystkich zgonów, wywołanych różnymi przyczynami, wśród dzieci poniżej 5 roku życia. Tym samym stanowi 8 z kolei przyczynę zgonów na świecie.

Szczepienie przeciw odrze cechuje wysoka skuteczność. Po podaniu pierwszej dawki szczepionki przeciw odrze (w postaci szczepionki skojarzonej MMR przeciw odrze, śwince i różyczce) odporność uzyskuje ok. 95-98% osób zaszczepionych. Podanie dwóch dawek szczepionki zapewnia odporność wieloletnią blisko 100% osób zaszczepionych.

W Polsce w ostatnich latach obserwuje się niewiele zachorowań na odrę. Stan zaszczepienia utrzymuje się na wysokim poziomie (bliskim 95%) zapewniającym utrzymanie odporności zbiorowiskowej.
Należy jednak pamiętać, że osoby, które nie są odporne na odrę mogą zakazić się podczas wyjazdu za granicę gdzie istnieje możliwość kontaktu z osobami chorymi (warto przypomnieć o zachorowaniach epidemicznych w krajach Europy Południowej czy na Ukrainie). Dodatkowo osoby chore przyjeżdżające do Polski z krajów gdzie odnotowywane są przypadki odry mogą stanowić źródło zakażenia dla jeszcze niezaszczepionych niemowląt lub nieszczepionych starszych dzieci i dorosłych.

Nie poddając dzieci szczepieniom ochronnym narażamy je na niebezpieczeństwo zachorowania, a zwłaszcza wystąpienia niebezpiecznych powikłań, które niestety mogą zakończyć się utratą zdrowia i życia.

Tylko osoby uodpornione, które przechorowały odrę lub zostały zaszczepione przeciw odrze, są chronione przed zachorowaniem.

Dotychczas nie opracowano leku antywirusowego, który zwalczałby skutecznie wirusa odry w przypadku choroby. W przebiegu odry potrafimy leczyć jedynie jej objawy.

Zaszczepienie dziecka, nastolatka lub osoby dorosłej dwoma dawkami szczepionki przeciw odrze, śwince i różyczce jest jedynym skutecznym sposobem profilaktyki przed odrą.

Kto i kiedy powinien zostać zaszczepiony przeciw odrze?

Szczepionka przeciw odrze podawana jest jako skojarzona szczepionka przeciw odrze, śwince i różyczce (szczepionka MMR) podawana jest podskórnie lub domięśniowo. Może być podawana razem z innymi szczepionkami np. ze szczepionką przeciw ospie wietrznej (w osobne miejsca).

Szczepienia obowiązkowe (bezpłatne):
Dzieci

Według Programu Szczepień Ochronnych każde dziecko powinno zostać zaszczepione szczepionką MMR w 13-15 miesiącu życia oraz dawką uzupełniającą w 6 roku życia, w celu uzyskania długotrwałej odporności.

Od 1 stycznia 2019 roku drugą dawkę MMR należy podać w 6. roku życia dzieciom, które:

  • urodziły się w 2014 r.,
  • są w 6. roku życia, ale w dniu kwalifikacji do szczepienia nie ukończyły jeszcze 6. roku życia (większość dzieci urodzonych w 2013 r.),
  • dla dzieci starszych w 7., 8. i 9. roku życia, PSO na 2019 rok nie przewiduje szczepień wyrównawczych (podanie drugiej dawki szczepionki będzie sukcesywnie wyrównywane poprzez szczepienie w 10 roku życia).

Szczepienia zalecane (odpłatne):
Dorośli

Szczepienie szczepionką MMR jest zalecane:
• dorosłym, którzy nie byli szczepieni przeciw odrze w dzieciństwie,
• osobom, które w przeszłości otrzymały tylko jedną dawkę szczepionki,
• młodym kobietom, zwłaszcza pracującym w środowiskach dziecięcych (przedszkola, szkoły, szpitale, przychodnie).

Określono zasady wykonywania szczepień przeciw odrze u osób nieszczepionych lub niemających udokumentowanego szczepienia (Rozporządzenie Ministra Zdrowia  z dnia 6 września 2016 r.).

W retrospektywnych badaniach obserwacyjnych obserwowano ponad 840 000 dzieci w wieku 12-23 mies. Oceniano zależność pomiędzy wiekiem, kiedy podawana jest pierwsza dawka szczepionki przeciw odrze, a ryzykiem wystąpienia drgawek gorączkowych. Wyniki tych badań wskazują, że opóźnienie podania w czasie pierwszej dawki szczepionki przeciw odrze wiązało się z większym ryzykiem wystąpienia drgawek gorączkowych po szczepieniu.

Lekarze wakcynolodzy zalecają aby bez uzasadnionych przeciwwskazań nie odraczać terminu podania pierwszej dawki szczepionki przeciw odrze.

 

Kto nie powinien zostać zaszczepiony przeciw odrze, śwince i różyczce?

Przeciwwskazaniami do szczepienia są:

•  ciężka reakcja anafilaktyczna po poprzedniej dawce szczepionki,
•  uczulenie na żelatynę,
•  uczulenie na neomycynę,
•  ciąża (kobiety powinny unikać zajścia w ciążę przez 1 miesiąc po szczepieniu),
•  ostre zakażenie przebiegające z wysoką gorączką,
•  choroby hematologiczne (białaczki, chłoniaki),
•  niedobory odporności (w następstwie choroby lub leczenia wysokimi dawkami kortykosterydów),
•  transfuzja krwi, osocza lub preparatów ludzkich immunoglobulin (szczepionka powinna być
podana w określonym odstępie czasu, uzależnionym od powodu, dla którego preparaty
zastosowano, zwykle jest to od 3 do 11 miesięcy).

Jakie jest ryzyko związane ze szczepieniem przeciw odrze?

Jednoznaczne określenie występowania niepożądanych odczynów poszczepiennych po podaniu szczepionki przeciw odrze jest utrudnione ze względu na fakt, że szczepionka występuje jako skojarzona MMR przeciw odrze, śwince i różyczce.

Bezpośrednim dowodem bezpieczeństwa szczepionki przeciw odrze jest fakt, że dotychczas podano ponad 575 mln dawek tej szczepionki na całym świecie.

Po ich podaniu mogą wystąpić odczyny poszczepienne o charakterze:
miejscowym (charakteryzują się łagodnym przebiegiem, utrzymują się 1-2 dni),

  • zaczerwienienie, ból, obrzęk w miejscu podania szczepionki,
  • krótkotrwałe uczucie palenia i/lub kłucia w miejscu podania szczepionki.

ogólnym

  • stan podgorączkowy lub niewysoka gorączka (5-10% dzieci), która pojawia się zazwyczaj
    w 6-12 dniu po szczepieniu i utrzymuje około 2 dni,
  • nietypowy płacz,
  • wysypka na skórze (5% dzieci), która pojawia się zazwyczaj w 6-12 dniu po szczepieniu i
    utrzymuje około 2 dni,
  • łagodne powiększenie węzłów chłonnych (częściej u dzieci),
  • obrzęk ślinianki przyusznej który pojawia się rzadko po 10-14 dniach od szczepienia,
  • bóle stawów (0,5%, szczególnie u młodych osób i kobiet),
  • zapalenie stawów (10% szczepionych kobiet), które pojawia się między 7 a 21 dniem po
    szczepieniu. Należy pamiętać, że po szczepieniu dolegliwości ze strony stawów są dużo
    łagodniejsze niż po naturalnym zakażeniu.

bardzo rzadko mogą występować ciężkie niepożądane odczyny poszczepienne

  • reakcje alergiczne (1 przypadek na około 200 000 – 1 000 000 dawek),
  • drgawki gorączkowe występują najczęściej między  7-12 dniem  z częstością 1 epizod na 3 000-4 000 dawek), zwykle po podaniu pierwszej dawki, drgawki ustępują bez trwałych następstw w rozwoju dziecka,
  • krwotoczne plamki na skórze (wybroczyny), pojawiają się do 2 miesięcy po szczepieniu zwykle po 2-3 tygodniach, ustępują bez śladu,
  • łagodne zapalenie mózgu (1 przypadek na 1 800 000 dawek), ustępuje, nie pozostawia następstw.

Jakie preparaty szczepionek przeciw odrze są zarejestrowane w Polsce?

Szczepionka przeciw odrze dostępna jest wyłącznie jako szczepionka skojarzona przeciw odrze, śwince i różyczce (tzw. MMR).

Do szczepionek skojarzonych należą:

1. Szczepionka: M-M-RVAXPRO
Typ szczepionki: szczepionka przeciw odrze, śwince i różyczce, żywa,
Antygeny: atenuowane szczepy wirusa odry, świnki i różyczki,
Podmiot odpowiedzialny: Sanofi Pasteur MSD SNC, Francja
Postać: proszek i rozpuszczalnik do sporządzenia zawiesiny do wstrzykiwań
Dawka: 0,5 ml;

2. Szczepionka: Priorix
Typ szczepionki: szczepionka przeciw odrze, śwince i różyczce, żywa,
Antygeny: atenuowane szczepy wirusa odry, świnki i różyczki
Podmiot odpowiedzialny: GlaxoSmithKline Biologicals S.A., Belgia
Postać: proszek i rozpuszczalnik do sporządzania roztworu do wstrzykiwań
Dawka: 0,5 ml.

3. Szczepionka: Priorix-Tetra (obecnie niedostępna na rynku polskim)
Typ szczepionki: szczepionka przeciw odrze, śwince, różyczce
i ospie wietrznej, żywa,
Antygeny: atenuowane szczepy wirusa odry, świnki, różyczki i ospy wietrznej
Podmiot odpowiedzialny: GlaxoSmithKline Biologicals S.A., Belgia
Postać: proszek i rozpuszczalnik do sporządzania roztworu do wstrzykiwań
Dawka: 0,5 ml.

W Polsce pojedyncze (monowalentne) szczepionki przeciw odrze nie są zarejestowane.

Kalendarz szczepień

Szczepionki przeciw odrze w Programie Szczepień Ochronnych

Szczepienia przeciw odrze wykonuje się skojarzoną szczepionką przeciw odrze, śwince i różyczce.

Szczepienia przeciw odrze, śwince i różyczce są obowiązkowe (finansowane z budżetu Ministra Zdrowia) dla dzieci
w schemacie szczepienia:
•  podstawowego w 13-15 miesiącu życia,
•  uzupełniającego w 6 roku życia.

Dzieciom pomiędzy 7 a 9 rokiem życia podanie drugiej dawki szczepionki będzie sukcesywnie wyrównywane poprzez szczepienie w 10 roku życia.

Szczepienia przeciw odrze, śwince i różyczce są zalecane (niefinansowane z budżetu Ministra Zdrowia) osobom:
•  nieszczepionym przeciw odrze, śwince i różyczce w ramach szczepień obowiązkowych, dwie dawki szczepionki w odstępie co najmniej 4 tygodni,
•  młodym kobietom, zwłaszcza pracującym w środowiskach dziecięcych (przedszkola, szkoły, szpitale, przychodnie) i młodym mężczyznom dla zapobiegania różyczce wrodzonej szczególnie nieszczepionym w ramach szczepień obowiązkowych.

Podawane w wywiadzie przebycie zachorowań na odrę nie jest przeciwwskazaniem do szczepienia, należy je podać nie wcześniej niż po upływie 4 tygodni od wyzdrowienia.
Nie zaleca się podawania szczepionki w okresie ciąży, a przez 1 miesiąc po szczepieniu nie należy zachodzić w ciążę.

Program Szczepień Ochronnych na 2019 rok

Jak szczepionka przeciw odrze była stosowana w przeszłości?

Powszechne szczepienia przeciw odrze rozpoczęto w Polsce w  1975 roku. Początkowo podawano pojedynczą dawkę szczepionki przeciw odrze. W  1991 roku dodano drugą dawkę. Od 2004 roku obowiązują dwie dawki szczepionki skojarzonej MMR przeciw odrze, śwince i różyczce. Bezpośrednio po wprowadzeniu, szczepienia przeciw odrze miały ograniczoną akceptację wśród lekarzy i rodziców. W 1978 roku stan zaszczepienia wynosił 50% wśród dzieci podlegających szczepieniu. W następnych latach realizacja szczepień się poprawiała, w 1980 roku stan zaszczepienia wynosił 76%, w 1988 roku 79%. W latach 90-tych XX wieku znaczny odsetek dzieci był szczepiony z opóźnieniem, stąd dopiero stan zaszczepienia 3- latków oceniano na 95% a 4- latków na 98%.

Poniżej przedstawiono najważniejsze daty związane z realizacją szczepień przeciw odrze w przeszłości.

1963 – opracowanie pierwszej szczepionki przeciw odrze,

1975 – wprowadzenie obowiązkowego szczepienia przeciw odrze dzieci w 12-15 miesiącu życia,

1988 – wprowadzenie do obrotu szczepionki MMR w Wielkiej Brytanii,

1991 – wprowadzenie drugiej dawki szczepionki przeciw odrze dzieci w wieku 8 lat,

1994 – przesunięcie podania drugiej dawki szczepionki przeciw odrze z 8 na 7 rok życia,

2004 – wprowadzenie dwóch dawek szczepionki MMR dzieciom w 13-15 miesiącu życia oraz w 10 roku życia,

2019 – przesunięcie drugiej dawki szczepionki MMR z 10 na 6 rok życia.

 

Źródło: Choroby zakaźne i ich zwalczanie na ziemiach polskich w XX wieku. pod redakcją  Jana Kostrzewskiego, Wiesława Magdzika i Danuty Naruszewicz-Lesiuk.  PZWL 2001.

Ostatnia aktualizacja: 6 lutego 2019

Czytaj więcej

Jaki jest stan zaszczepienia przeciw odrze w Polsce?

W ostatnim dziesięcioleciu obserwujemy w Polsce zmniejszanie się odsetka dzieci szczepionych przeciw odrze, śwince i różyczce (szczepionka MMR). Szczepienia przeciw odrze prowadzone są od 1975 roku. Dzięki nim udało się znacząco ograniczyć liczbę zachorowań na odrę i zapobiec wielu powikłaniom i zgonom. Zgodnie z danymi NIZP-PZH w 2018 roku odnotowano stan zaszczepienia 92,9% dla dawki podstawowej szczepionki MMR oraz 92,4% dla dawki przypominającej.

Zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) stan zaszczepienia co najmniej 95% po podaniu dwóch dawek szczepionki MMR pozwala utrzymać odporność zbiorowiskową. Dzięki temu ochronie podlegają również osoby, które nie mogą być zaszczepione (są za małe lub nie mogą być szczepione z powodu przeciwwskazań). Utrzymanie wysokiego stanu zaszczepienia daje też szansę na eradykację wirusa odry z powierzchni ziemi, wtedy będzie można zakończyć szczepienia przeciw odrze.

 

Ostatnia aktualizacja: 15 kwietnia 2019

Czy osoby dorosłe mogą zaszczepić się przeciw odrze?

W wielu krajach Europy, np. za naszą wschodnią granicą występuje zwiększona liczba zachorowań na odrę. W związku z tym, że ok. 40% zachorowań na odrę dotyczy osób dorosłych powstaje pytanie o potrzebie szczepień przeciw odrze tych osób. Przemawia za tym cięższy niż zazwyczaj przebieg choroby u osób dorosłych oraz ryzyko przeniesienia zakażenia na dzieci, które nie zostały zaszczepione ze względu na zbyt młody wiek lub przeciwwskazania.

W Programie Szczepień Ochronnych szczepienia przeciw odrze osób dorosłych są wymieniane w grupie szczepień zalecanych, za które płaci osoba zainteresowana.

Osoba dorosła powinna ustalić swój potencjalny status odporności przeciw odrze na podstawie dokumentacji medycznej na temat przebytych chorób zakaźnych lub historii szczepień zapisanej w książeczce zdrowia. Przechorowanie odry w dzieciństwie zapewnia odporność na całe życie.

Jeżeli osoba dorosła nie wie czy w przeszłości chorowała na odrę lub nie ma dokumentacji dotyczącej szczepień przeciw odrze powinna się zaszczepić.

Szczepienie przeciw odrze obejmuje podanie dwóch dawek skojarzonej szczepionki MMR (przeciw odrze, śwince i różyczce) w odstępie 4 tygodnie lub dłuższym. Badania naukowe wykazały, że około 5% dzieci zaszczepionych jedną dawką szczepionki przeciw odrze lub szczepionki MMR nie wytwarza odporności na odrę. Po podaniu dwóch dawek brak odporności na tę chorobę wykazuje już tylko około 1% zaszczepionych, dlatego we wszystkich krajach wprowadzono do programów szczepień drugą dawkę szczepionki.

W przypadku udokumentowania podania dwóch dawek szczepionki nie ma potrzeby powtarzania szczepienia ani podawania kolejnej dawki szczepionki. Dokumentacja o podaniu dwóch dawek szczepionki przeciw odrze jest wystarczającym dowodem uodpornienia. Ponieważ szczepionka przeciw odrze należy do szczepionek żywych odporność po szczepieniu w znacznej mierze rozwija się na poziomie komórkowym i utrzymuje się do końca życia.

Badanie poziomu przeciwciał można traktować jedynie jako badanie pomocnicze, pamiętając o tym, że wynik ujemny nie musi świadczyć o tym, że nie mamy odporności przeciw odrze.

Obowiązkowe szczepienia przeciw odrze wprowadzono w Polsce w 1975 roku, przy użyciu pojedynczej dawki szczepionki przeciw odrze. Od 1991 roku wprowadzono drugą dawkę szczepionki początkowo podawaną w 8 roku życia. W 2004 roku wprowadzono szczepionkę przeciw odrze, śwince i różyczce (MMR) podawaną w dwóch dawkach (w 13-15 m.ż. i 10 r.ż., a od stycznia 2019 w 13-15 m.ż. i 6 r.ż.).

W przypadku osób po 50 roku życia warto pamiętać, że wychowywali się i żyli w czasach kiedy każdego roku na odrę rejestrowano od 70 000 do 200 000 zachorowań na odrę.  Stąd też większość osób przechorowała odrę oraz kontaktowała się z wirusem odry w sposób naturalny, co znalazło swoje odbicie w wytworzeniu i przetrwaniu odporności przeciw odrze.

Uzupełnienie szczepień przeciw odrze zaleca się przede wszystkim osobom, które mają na co dzień kontakt z dziećmi np. w przedszkolu, szkole, pracownikom służby zdrowia oraz osobom podróżującym do krajów, gdzie są epidemie odry lub odnotowano niski stan zaszczepienia.

Ostatnia aktualizacja: 6 listopada 2018

Po jakim czasie od szczepienia przeciw odrze, śwince i różyczce można planować zajście w ciążę?

Okres ciąży jest przeciwwskazaniem do podawania szczepionek żywych, tj. przeciw odrze, śwince, różyczce oraz przeciw ospie wietrznej, ze względu na teoretyczne ryzyko przeniesienia drobnoustroju szczepionkowego na płód.

Podanie szczepionki żywej przeciw odrze, śwince, różyczce lub przeciw ospie wietrznej kobiecie w okresie kiedy planuje ciążę powinno być związane z koniecznością zabezpieczenia się przed ciążą na okres co najmniej 1 miesiąca. Pod koniec 2012 roku Europejska Agencja Leków zaopiniowała wprowadzenie zmian w Charakterystykach Produktu Leczniczego żywych szczepionek przeciw odrze śwince i różyczce (szczepionki o nazwie handlowej M-M-RVAXPRO oraz Priorix) oraz pojedynczej szczepionki przeciw ospie wietrznej (o nazwie handlowej Varilrix) dotyczących czasu, w którym kobieta po szczepieniu nie powinna zachodzić w ciążę przez okres 1 miesiąca zamiast wcześniej obowiązującego okresu 3 miesięcy.

Utrzymano dotychczasowe przeciwwskazania szczepienia przeciw odrze, śwince, różyczce i ospie wietrznej u kobiet w ciąży wraz z uwagą, że przypadkowe zaszczepienie kobiety w ciąży nie powinno być przyczyną przerwania ciąży.

Nowe zalecenia oparto na wynikach badań bezpieczeństwa 5300 kobiet, którym podczas ciąży podano szczepionki przeciw różyczce lub kobiet zaszczepionych przeciw ospie wietrznej, które nie wiedziały, że są w ciąży. Nie odnotowano żadnego przypadku zaburzeń związanych z uszkodzeniem płodu. Dlatego też utrzymano zalecenie, że zaszczepienie kobiety w ciąży szczepionką żywą, np. w sytuacji kiedy nie wiedziała, że jest w ciąży nie powinno być przyczyną jej usunięcia.

Czy osoba dorosła, która nie zna swojego statusu odporności przeciw odrze powinna sprawdzić poziom przeciwciał?

Określenie swojego stanu uodpornienia na zakażenie wirusem odry nie ma charakteru obowiązkowego. Wyjątkiem są kraje, które wydając wizę wymagają dowodu uodpornienia przeciw różnym chorobom, w postaci dokumentu potwierdzającego zaszczepienie m.in. przeciw odrze lub posiadanie odpowiedniego poziomu przeciwciał dla tego wirusa w surowicy. Podobne wymagania mogą mieć wybrani pracodawcy w każdym kraju.

Szczepienie osób dorosłych nie mieści się w systemie szczepień obowiązkowych i w związku z tym jest odpłatne. Należy jednak zwrócić uwagę na następujące fakty:
•  głównym czynnikiem ochrony przeciw odrze jest odpowiedź komórkowa,
•  przeciwciała pokazują jedynie czy dana osoba miała kontakt z wirusem odry i jest na zakażenie odporna (poziom nie ma większego znaczenia, a przyjęte przez różne laboratoria wartości wynikają z niedoskonałości metod i mają na celu uniknięcie sytuacji wątpliwych).

W tej sytuacji najbardziej optymalnym działaniem pozostaje szczepienie.
Należy jednak pamiętać, że:
Szczepionka przeciw odrze zawiera żywego osłabionego (atenuowanego) wirusa odry.  Wirus szczepionkowy nie wywoła odry jako pełnoobjawowej choroby, ale w przypadkach indywidualnych (immunosupresja, wady układu odpornościowego) szczepienie może nie być korzystne. Dlatego szczepionka przeciw odrze, śwince i różyczce (MMR) w tych grupach nie powinna być podawana.

Obowiązkowe szczepienia przeciw odrze wprowadzono w Polsce w 1975 roku, początkowo podawano jedną dawkę szczepionki. Schemat dwudawkowy wprowadzono w 1991 roku. Początkowo szczepiono 8-latków. Od 2004 roku druga dawka podawana jest dzieciom w wieku 10 lat. Osoby niezaszczepione, które nie chorowały na odrę mogą zaszczepić się dwoma dawkami szczepionki w odstępie 4 tyg. lub dłuższym. Osoby zaszczepione w przeszłości tylko jedną dawką szczepionki powinny uzupełnić szczepienie podaniem drugiej dawki.

Uzupełnienie szczepień przeciw odrze w obecnej sytuacji  zaleca się przede wszystkim osobom, które mają na co dzień kontakt z dziećmi np. w przedszkolu, szkole oraz pracownikom służby zdrowia, wyjeżdżającym w regiony narażenia na zachorowanie.

Czy szczepionka przeciw odrze, śwince i różyczce (MMR) może wywołać autyzm?

Nie ma dowodów naukowych na związek przyczynowo-skutkowy autyzmu ze szczepieniem szczepionką skojarzoną przeciw odrze, śwince i różyczce (MMR). Obserwowana zależność pomiędzy tym szczepieniem a zachorowalnością na autyzm wydaje się być typowym zjawiskiem kojarzenia dwóch niezwiązanych ze sobą procesów. Dodatkowo pierwsze objawy autyzmu ujawniają się w tym samym czasie życia dziecka kiedy podawana jest pierwsza dawka szczepionki MMR. Powyższe przypuszczenie wynika przede wszystkim z powiększającej się liczby zaszczepionych osób, a także z obserwowanym wzrostem zachorowań na autyzm (co wiąże się częściowo z coraz bardziej umiejętnym rozpoznawaniem tej choroby).

W jednym z najnowszych numerów czasopisma „Journal of the American Medical Association” (JAMA) opublikowano wyniki dużego badania kohortowego z retrospektywnym zbieraniem danych, w których po raz kolejny naukowcy wykazali brak istnienia związku przyczynowego między podaniem szczepionki MMR a rozwojem u tych dzieci chorób ze spektrum autyzmu (ASD). Naukowcy Amerykańscy przebadali bardzo liczną grupę 95 727 dzieci urodzonych w latach 2001-2007. Wśród nich również dzieci szczególnie narażone na zaburzenia ASD ze względu na predyspozycje genetyczne, ponieważ ich starsze rodzeństwo wykazywało objawy chorób ze spektrum autyzmu.

Z przeprowadzonych analiz wynika, że wśród 7 735 dzieci nieobciążonych zwiększonym ryzykiem ASD, których nie zaszczepiono, zachorowało 0,7% (56) dzieci. W grupie dzieci, które otrzymały 2 dawki szczepionki MMR objawy chorób ze spektrum autyzmu potwierdzono u 0,5% (244 dzieci z 45 568 badanych). Podobne wyniki uzyskano porównując dzieci z grupy zwiększonego ryzyka, a więc dzieci posiadających starsze rodzeństwo chore na ASD: wśród 269 dzieci, których nie zaszczepiono objawy autyzmu wystąpiły u 8,6% (23) dzieci, natomiast w grupie 796 dzieci, którym podano szczepionkę MMR, tylko 3,8%.

Wyniki opublikowanego badania jednoznacznie zaprzeczają twierdzeniu, że istnieje związek pomiędzy podaniem szczepionki przeciw odrze, śwince i różyczce a występowaniem objawów ze spektrum autyzmu nawet wśród dzieci należących do grupy zwiększonego ryzyka ASD.

Dyskusja dotycząca domniemanego związku między podawaniem szczepionek, a rozwojem autyzmu u szczepionych dzieci toczy się od 1998 roku. Opublikowano wówczas artykuł w prestiżowym czasopiśmie naukowym Lancet, w którym autor próbował wykazać, że istnieje powiązanie między zaszczepieniem przeciw odrze, śwince i różyczce (MMR) a rozwojem autyzmu u dzieci. Z czasem okazało się, że opisane w artykule badania były nierzetelne, a autorowi artykułu udowodniono oszustwo. W czasopiśmie umieszczono sprostowanie, a artykuł wycofano z archiwum czasopisma. Niestety, przeciwnicy szczepień od lat posługują się tym argumentem ignorując wiarygodne dowody naukowe. Dotychczasowe kolejne wyniki kilkudziesięciu badań klinicznych, z właściwie dobranymi grupami kontrolnymi oraz inne badania obserwacyjne obejmujące duże populacje badanych osób wykluczają związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy podaniem szczepionek i wystąpieniem autyzmu.

Niestety pomimo ponad 15 lat badań prowadzonych przez badaczy na całym świecie, w których przedstawiane są niezaprzeczalne dowody, że szczepionka MMR nie powoduje autyzmu, wielu rodziców wierzy w nieprawdziwe informacje na ten temat rozpowszechniane w Internecie i nie zgadza się na szczepienia swoich dzieci.

Co oznacza określenie eliminacja wirusa odry?

Eliminację odry na określonym terenie można osiągnąć przy odpowiednio wysokim odsetku osób zaszczepionych w danym społeczeństwie (powyżej 95% w każdym roczniku). Wówczas przerywa się krążenie wirusa odry w populacji. Oznacza to, że jeżeli w społeczeństwie znajdzie się chora (zakażająca) osoba, to  brak nieuodpornionych ludzi w jej otoczeniu uniemożliwi rozprzestrzenienie się wirusa odry.

Ze względu na wielkie szkody zdrowotne i społeczne, powodowane odrą, WHO podjęło działania zmierzające do wyeliminowania tej choroby m.in. z terenów Europy (czytaj więcej), Początkowo założono eliminację odry w regionie europejskim do 2015 roku. W wyniku działań związanych z masowymi kampaniami szczepień w latach 2000-2010 udało się ochronić od śmierci z powodu odry blisko 9,6 miliona dzieci (dla 65 krajów dane te są wiarygodnie, w przypadku 128 państw szacunki powstały na podstawie modeli matematycznych). Globalna liczba zgonów z powodu odry spadła z 562 000 w 2000 roku do 122 000 w 2010 roku tj. o 78%. Liczba zachorowań zmniejszyła się odpowiednio z 853 480 do 226 722. Od 2000 roku w ramach kampanii zaszczepiono ponad miliard dzieci.

Niestety założonego celu eliminacji odry w regionie europejskim nie udało się osiągnąć.  Obecne działania WHO przewidują eliminację odry  do 2020 roku.

We wrześniu 2016 roku WHO przekazało informację o eliminacji odry w Ameryce Północnej i Południowej.

W Polsce decyzją WHO zostaliśmy w 2016 roku zakwalifikowani do krajów o przerwanej transmisji wirusa odry. Jest to kolejny krok do uzyskania statusu kraju, który wyeliminował odrę.

Czy można zaszczepić się przeciw odrze po kontakcie z chorym na odrę?

Szczepienie przeciw odrze po kontakcie z chorym na odrę (tzw. szczepienie poekspozycyjne) jest jednym z elementów  profilaktyki odry. Takie postępowanie zaleca się w ciągu 72 godzin od kontaktu z chorym na odrę. Dotyczy osób niezaszczepionych oraz zaszczepionych w przeszłości 1 dawką szczepionki przeciw odrze.

W przypadku małych dzieci, optymalnego działania szczepionki przeciw odrze można się spodziewać po ukończeniu 1 roku życia, kiedy zanika odporność w postaci przeciwciał przekazanych przez matkę. Zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych pierwsza dawka szczepionki podawana jest w 13-14 m.ż. dziecka. Dostępne w Polsce szczepionki przeciw odrze, śwince i różyczce są zarejestrowane do podawania od 9 m.ż. Stąd też w uzasadnionych przypadkach, np. w sytuacji kontaktu dziecka z osobą chorą na odrę, przy braku przeciwwskazań do szczepienia, można zastosować szczepienie jako sposób ochrony przed odrą. U niemowląt poniżej 9 mies. życia w takiej sytuacji podaje się preparat immunoglobulin.

Zastosowanie w odpowiednim czasie profilaktyki po kontakcie z chorym na odrę jest skuteczną metodą ochrony przeciw odrze. Skuteczność profilaktyki poekspozycyjnej odry oceniana jest na blisko 85%.

 

Ostatnia aktualizacja: 28 czerwca 2018

Co oznacza ujemny poziom przeciwciał przeciw odrze u osoby zaszczepionej?

W przypadku wirusa odry czynnikiem odpowiedzialnym za ochronę przed zachorowaniem jest odpowiedź komórkowa. Jednak rutynowo takich badań  nie wykonujemy. Są skomplikowane i kosztowne. Obecność przeciwciał wskazuje tylko na kontakt z wirusem (naturalny lub po szczepieniu) i uruchomienie wszystkich mechanizmów chroniących przed zachorowaniem na odrę w przyszłości. Poziom przeciwciał w surowicy u osób żyjących w populacjach z licznymi zachorowaniami był naturalnie podniesiony przez liczne kontakty z chorymi. Przy małym prawdopodobieństwie kontaktu z odrą poziom przeciwciał u osoby wcześniej uodpornionej nie jest dodatkowo stymulowany i może obniżyć się poniżej poziomu uznawanego przez producenta testu ELISA (stosowanego do pomiaru poziomu przeciwciał) za „ujemny”. Tym samym obecność przeciwciał oznacza odporność, ale ujemny poziom przeciwciał nie pozwala na jednoznaczne uznanie danej osoby jako seronegatywnej i wrażliwej na zakażenie.

Badania naukowe wykazały, że około 5% zaszczepionych jedną dawką szczepionki przeciw odrze, śwince i różyczce (MMR) nie wytwarza odporności na odrę. Po podaniu dwóch dawek brak odporności na tę chorobę wykazuje już tylko około 1% zaszczepionych, dlatego we wszystkich krajach wprowadzono do programów szczepień drugą dawkę szczepionki.

Biorąc więc pod uwagę wiedzę dotyczącą skuteczności szczepionki przeciw odrze najważniejsze znaczenie ma udokumentowana informacja o podaniu dwóch dawek szczepionki.

Wynik badania serologicznego z poziomem przeciwciał można traktować jedynie jako badanie pomocnicze, pamiętając o tym, że wynik ujemny nie musi świadczyć o tym, że nie mamy odporności przeciw odrze.

Ostatnia aktualizacja: 31 sierpnia 2018

Czy można opóźniać podanie szczepionki przeciw odrze aż dziecko będzie starsze?

Szczepienia przeciw odrze realizowane są w schemacie 2 dawkowym. W Polsce pierwszą dawkę podajemy w 13-14 miesiącu życia, a drugą w 10 roku życia dziecka. Szczepienie przeciw odrze realizowane jest przy użyciu szczepionki typu MMR przeciw odrze, śwince i różyczce.  Szczepionka ta cechuje się wysoką skutecznością w ochronie przed odrą, wynoszącą po pierwszej dawce do 95% i po drugiej dawce sięgającej nawet 99%.

Odra jest bardzo groźną chorobą, zwłaszcza dla małych dzieci. Ciężki przebieg choroby i powikłania są tym niebezpieczniejsze im choruje młodsze dziecko. Na odrę najciężej chorują niemowlęta w wieku od 6 do 14 mies. życia oraz dzieci w wieku do 15 lat. Przykładem ciężkiego powikłania w przebiegu odry jest zapalenie mózgu występujące z częstością  1 przypadek/1 000 chorych dzieci. Najbardziej dramatyczne w przebiegu jest podostre stwardniające zapalenie mózgu (SSPE), czyli odległe powikłanie odry prowadzące do zgonu. Czynnikiem ryzyka wystąpienia SSPE jest przechorowanie odry przed ukończeniem 2. roku życia, a jeszcze częściej przed ukończeniem 1 r.ż. Z oceny częstości zachorowań na odrę w poszczególnych grupach wieku oraz występujących powikłań wynika, że szczepienie przeciw odrze powinno być zrealizowane tak wcześnie jak to tylko możliwe.

Ważnym aspektem związanym ze szczepieniem przeciw odrze jest również bezpieczeństwo szczepienia. Szczepionka przeciw odrze, śwince i różyczce ma zaakceptowany profil bezpieczeństwa potwierdzony w wielokrotnie powtarzanych badaniach opublikowanych w prestiżowych czasopismach naukowych przez duże zespołu badawcze z różnych krajów.

Opóźnianie szczepień przeciw odrze nie jest bezpieczną opcją o czym świadczą również wyniki retrospektywnego badania oceniającego zależność pomiędzy wiekiem wykonania pierwszego szczepienia przeciw odrze a ryzykiem wystąpienia drgawek gorączkowych w 2 tyg. po szczepieniu przeprowadzonym  w grupie ponad 840 000 dzieci w wieku 12-23 mies. Wykazano, że opóźnienie podania pierwszej dawki szczepienia przeciw odrze wiązało się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia drgawek gorączkowych po szczepieniu.

  • Dzieci przed ukończeniem 1 roku życia są narażone na najcięższy przebieg odry i dramatyczne powikłania.
  • Przeciw odrze szczepimy tak szybko jak to jest możliwe, generalnie po ukończeniu przez dziecko 1 roku życia.
Ostatnia aktualizacja: 26 września 2018

Kiedy należy podać drugą dawkę szczepionki MMR przeciw odrze, śwince i różyczce realizowaną zgodnie z PSO w 6 roku życia?

W Programie Szczepień Ochronnych (PSO) na 2019 rok wprowadzono zmianę w schemacie szczepień MMR przeciw odrze, śwince i różyczce polegającą na przesunięciu podania drugiej dawki MMR z 10 roku życia na 6 rok życia.

Zgodnie z PSO na 2019 rok obowiązkowe (bezpłatne) szczepienie MMR obejmuje podanie 2 dawek szczepionki:

  • 1 dawka w 13-15 miesiącu życia
  • 2 dawka w 6 roku życia

Drugą dawkę MMR należy podać w 6. roku życia dzieciom, które:

  • urodziły się w 2014 r. oraz są w 6. roku życia, ale w dniu kwalifikacji do szczepienia nie ukończyły jeszcze 6. roku życia (większość dzieci urodzonych w 2013 r.)
  • dla dzieci starszych w 7., 8. i 9. roku życia, PSO na 2019 rok nie przewiduje szczepień wyrównawczych, roczniki te będę szczepione w wieku 10 lat (po ukończeniu 9 roku życia)

W praktyce oznacza to, że jeżeli dziecko ukończyło 5. rok życia, a wcześniej było zaszczepione pierwszą dawką w 13-15 m.ż., to obecnie – w wieku 6 lat – zostanie zaczepione drugą i ostatnią dawką.

Dzieciom pomiędzy 7 a 9 rokiem życia, podanie drugiej dawki szczepionki będzie sukcesywnie wyrównywane, poprzez szczepienie w wieku 10 lat (po ukończeniu 9 roku życia).

Źródła:

Program Szczepień Ochronnych 2019.

Jak realizować szczepienie MMR w 6. roku życia zgodnie z PSO na 2019 rok? mp.pl szczepienia.

Ostatnia aktualizacja: 20 lutego 2019
Ostatnia aktualizacja: 12 listopada 2019
Materiały źródłowe

Reprezentatywne publikacje na temat skuteczności szczepień przeciw odrze:

pokaż więcej

Ta strona wykorzystuje pliki cookies. Pozostawiając w ustawieniach przeglądarki włączoną obsługę plików cookies wyrażasz zgodę na ich użycie. Jeśli nie zgadzasz się na wykorzystanie plików cookies, zmień ustawienia swojej przeglądarki. Więcej informacji znajdziesz w polityce prywatności.

The cookie settings on this website are set to "allow cookies" to give you the best browsing experience possible. If you continue to use this website without changing your cookie settings or you click "Accept" below then you are consenting to this.

Close