Szczepionka przeciw tężcowi

Podsumowanie

O chorobie

Tężec jest chorobą układu nerwowego, spowodowaną działaniem toksyny tężcowej (neurotoksyny) wytwarzanej przez laseczki tężca (z łac. Clostridium tetani). Bakterie występują powszechnie w glebie, kurzu, wodzie oraz przewodzie pokarmowym zwierząt. Wrotami zakażenia mogą być uszkodzenia ciała związane z przerwaniem ciągłości tkanek, w tym również drobne, prawie niewidoczne skaleczenia. Do zakażenia może prowadzić również poród lub poronienie przy nie zachowaniu zasad higieny. Czynnikiem sprzyjającym rozwojowi zakażenia są warunki beztlenowe w ranie/skaleczeniu, gdzie bakterie się namnażają i wytwarzają toksynę tężcową, która blokuje zakończenia nerwowe. Objawy występują od 3 dni do 3 tygodni, średni czas to 8 dni. Jest to przede wszystkim uczucie rozbicia, bezsenność, bóle głowy, zdenerwowanie pocenie, zaczerwienienie twarzy oraz skurcze mięśni prowadzące do szczękościsku, porażenia mimicznych mięśni twarzy oraz zaburzeń ciśnienie tętniczego krwi. Do powikłań zalicza się zapalenie płuc, krwiaki wewnątrzmięśniowe, złamania kręgów, zapalenie mięśnia sercowego  a w ostateczności zgon występujący u 30-50 na 100 chorych.

Pamiętaj, że:

  • Przechorowanie tężca nie chroni przed kolejnym zachorowaniem,
  • Każde zranienie niesie ryzyko zakażenia bakteriami tężca, zwłaszcza, gdy rana ulegnie zanieczyszczeniu brudem, ziemią lub odchodami zwierząt,
  • Każdy powinien być zaszczepiony po narażeniu, ponieważ zarodniki tężca występują powszechnie w przyrodzie,
  • Odporność po szczepieniu zmniejsza się z upływem czasu, dlatego potrzebne są dawki przypominające.

Tężec występuje bardzo często w Afryce, Azji i Ameryce Południowej. Ponad 80 proc. przypadków to tężec noworodków. Co 3 minuty na świecie z powodu tężca umiera dziecko. Każdego roku z powodu tężca umiera ponad 140 000 nowo narodzonych dzieci i 30 000 matek. W Polsce dzięki obowiązkowym szczepieniom dzieci i młodzieży choroba ta została praktycznie wyeliminowana. Ostatni przypadek tężca noworodków  zarejestrowano w 1983 roku. Wśród chorych obecnie dominują dorośli w wieku ponad 60 lat, od dawna nieszczepieni. U nich też tężec przebiega wyjątkowo ciężko, często prowadząc do zgonu. Każdego roku choruje kilkanaście osób, kilka umiera.

O szczepionce

Szczepionka przeciw tężcowi należy do szczepionek inaktywowanych, zawiera oczyszczoną nieaktywną toksynę (tzw. toksoid) tężcową. Obowiązkowe (bezpłatne) szczepienie przeciw tężcowi obejmuje dzieci i młodzież do ukończenia 19 r.ż.  Szczepienie jest realizowane w postaci szczepionki skojarzonej przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi (DTP/DTaP)  lub w przypadku przeciwwskazań do szczepień przeciw krztuścowi szczepionką DT (przeciw błonicy i tężcowi) lub jako szczepionka monowalentna T (przeciw tężcowi). Odporność przeciw tężcowi zmniejsza się z upływem czasu, dlatego osobom dorosłym zalecane są dawki przypominające szczepionki co 10 lat. Szczepienie przypominające może być wykonywane szczepionką przeciw tężcowi, szczepionką przeciw błonicy i tężcowi lub szczepionką przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi.

Szczepionka przeciw tężcowi jest bezpieczna. Może powodować łagodne odczyny miejscowe, tj. ból w miejscu podania, zaczerwienienie, bolesny obrzęk.

O chorobie

Co to jest tężec?

Tężec jest chorobą zakaźną układu nerwowego, spowodowaną działaniem toksyny tężcowej (neurotoksyny) wytwarzanej przez laseczki tężca (z łac. Clostridium tetani). Po przedostaniu się do rany bakterie produkują neurotoksynę, która blokuje zakończenia nerwowe. W konsekwencji może dojść do nadwrażliwości na bodźce, porażenia mięśni oraz zgonu.

Okres wylęgania choroby wynosi od 3 dni do 3 tygodni (średnio 8 dni).

Laseczki tężca występują powszechnie, w glebie, kurzu, wodzie oraz w przewodzie pokarmowym zwierząt. Charakteryzują się wytwarzaniem zarodników, które są wyjątkowo odporne na niekorzystne warunki środowiska.

Wrotami zakażenia mogą być drobne, prawie niewidoczne skaleczenia i otarcia naskórka nie wymagające pomocy lekarskiej. Zanieczyszczenie rany kurzem, brudem, ziemią lub odchodami zwierząt może doprowadzić do zakażenia laseczkami tężca lub ich zarodnikami. Największe ryzyko zachorowania dotyczy zakażenia ran zmiażdżonych, tłuczonych, kłutych oraz rozległych odmrożeń i oparzeń. Do zakażenia i zachorowania może prowadzić poród lub poronienie przy nie zachowaniu zasad higieny.

Czynnikiem sprzyjającym rozwojowi zakażenia są beztlenowe warunki, które występują w obrębie rany/skaleczenia.

Jakie są objawy tężca u osób dorosłych?

Postać uogólniona stanowi 80% przypadków tężca.

Początkowo występują mało charakterystyczne objawy:
– uczucie rozbicia,
– bezsenność,
– bóle głowy,
– zdenerwowanie,
– pocenie,
– zaczerwienienie twarzy.

Natomiast typowymi objawami postaci uogólnionej są skurcze mięśni, prowadzące do:
– szczękościsku – kurczy obejmujących stopniowo mięśnie karku, klatki piersiowej, grzbietu i kończyn;
– napadowego „prężenia”, trwającego 5-10 sekund wywoływanego bodźcami zewnętrznymi, tj.:
hałas i dotyk (typowy obraz objawów to: zaciśnięte zęby, szyja i plecy wygięte ku tyłowi w postaci
łuku, napięty brzuch, wyprostowane kończyny dolne);
– porażenia mimicznych mięśni twarzy, czyli tzw. sardonicznego śmiechu (twarz z wysuniętym
ryjkiem, przymkniętymi oczami i pomarszczonym czołem),
– zaburzeń ciśnienia tętniczego krwi, krążenia obwodowego oraz napadów potliwości.

Postać miejscowa tężca występującą rzadko. Przejawia się ona:
– wzmożonym napięciem mięśni,
– prężeniami w obszarach bezpośrednio sąsiadującymi z miejscem zranienia, np. tężec głowy i szyi
wiąże się z porażeniami mięśni żwaczy, twarzy oraz zaburzeniami funkcji nerwów czaszkowych.
Postać tego rodzaju jest łagodna i zwykle wiąże się z niską śmiertelnością.

Jakie są objawy tężca u noworodków?

Tężec noworodków charakteryzuje się:
•  szybko pojawiającymi się objawami ogólnymi,
•  wysoką gorączką,
•  trudnością w ssaniu (tzw. rybi pyszczek jako wynik skurczu mięśni ust),
•  napadowymi drgawkami z bezdechem.

Tężec prowadzi do zgonu 8 na 10 noworodków. Dzieci które przeżyją, będą często upośledzone umysłowo oraz mogą mieć inne problemy neurologiczne.

Jak poważne mogą być objawy tężca?

Wśród 30 do 50 na 100 chorych, zakażenie laseczką tężca kończy się zgonem. Szczególnie złe rokowanie dotyczy tężca noworodków oraz zakażeń o krótkim okresie wylęgania. Tężec połogowy po porodzie w niewłaściwych warunkach lub poronieniu przebiega skrajnie ciężko ze śmiertelnością dochodzącą do 90% chorych.

W zależności od ciężkości choroby wyróżnia się przebieg choroby:
• lekki (szczękościsk, słabe i krótkotrwałe prężenia);
• średni (z narastaniem objawów w dłuższym czasie, częstsze prężenia);
• ciężki (bardzo krótki okres wylęgania, uogólnione prężenia obecne w ciągu pierwszych 2 dni
choroby, zaburzenia połykania, duszność);
• piorunujący (bardzo częste prężenia, obfite pocenie, bezdech, sinica, zamroczenie).

Do powikłań tężca uogólnionego zalicza się: zapalenie płuc, krwiaki wewnątrzmięśniowe, złamania kręgów, zapalenie mięśnia sercowego, czy zaburzenia rytmu serca.
Powikłaniami tężca noworodków mogą być: uszkodzenie mózgu i upośledzenie umysłowe.

Jak wiele zachorowań na tężec występuje w Polsce?

TRWA WCZYTYWANIE DANYCH

Źródło danych: biuletyny roczne „Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce” oraz „Szczepienia ochronne w Polsce” (wyd: NIZP-PZH, GIS)

Obowiązkowe szczepienia dzieci i młodzieży wyeliminowały praktycznie występowanie tężca w tych grupach wiekowych. Wśród chorych dominują dorośli, w wieku ponad 60 lat, u których po zranieniu nie zastosowano właściwej profilaktyki tężcowej. U nich też tężec przebiega wyjątkowo ciężko, często prowadząc do zgonu.

W Polsce w latach 1991-2006 rejestrowano średnio 42 zachorowania na tężec u dorosłych. W 2007 r. zachorowało 19 osób, zmarło 9 chorych. W  latach 2014 i 2017 roku zachorowało odpowiednio 13 i 12 osób. Wśród 13 osób, które zachorowały w 2014 r.,  9 było powyżej 59 lat. Zmarły 4 osoby, kobiety w wieku powyżej 69 lat.

Ostatni przypadek tężca noworodków w Polsce zanotowano w 1983 roku.

Gdzie i jak często tężec występuje na świecie?

Zachorowania na tężec występują na całym świecie. Choroba ta stanowi jeden z ważniejszych problemów zdrowotnych krajów Afryki, Azji i Ameryki Południowej. W krajach rozwijających się częstość zachorowań noworodków na tężec wynosi średnio 10 na 1000 urodzeń rocznie. Zapadalność noworodków na tę chorobę uznaje się za wskaźnik rozwoju cywilizacyjnego.

Z szacunków WHO wynika, że w 2010 roku z powodu tężca noworodków na świecie zmarło 58 000 niemowląt.

W Europie od wielu lat nie ma już tężca noworodków. Występują jedynie pojedyncze zachorowania, głównie wśród osób starszych po 65 roku życia, co wynika z niewystarczającego stopnia uodpornienia przeciw tężcowi w tej grupie wieku. Zachorowania występują najczęściej w miesiącach letnich, które sprzyjają aktywności na zewnątrz.  W 2016 roku w Europie odnotowano 89 przypadków tężca, w tym 48 potwierdzonych.

Szczepionka przeciw tężcowi jest obecnie jedyną szczepionką podawaną powszechnie kobietom w ciąży w krajach rozwijających jako ochrona przed tężcem noworodków. W wyniku kampanii powszechnych szczepień kobiet  w ciąży organizowanych przez WHO oraz UNESCO częstość występowania zgonów z powodu tężca noworodków w krajach rozwijających urodzonych w okresie 1988 – 2010 zmniejszyła się o 98%. Szacuje się, że tylko w 2011 roku kobietom w ciąży podano co najmniej 100 milionów dawek szczepionki.

Jakie powinno być postępowanie w przypadku wystąpienia tężca?

Leczenie tężca jest przeważnie podejmowane zbyt późno i jest mało skuteczne. Chory powinien natychmiast zostać skierowany na oddział intensywnej terapii. Leczenie objawów tężca polega na podaniu surowicy przeciwtężcowej, środków przeciwbólowych oraz przeciwdziałaniu objawom uszkodzenia układu nerwowego. Stosowanie antybiotyków ma pomocnicze znaczenie.

Jak działa toksyna tężcowa?

Toksyna tężcowa jest wydzielana przez bakterie-laseczki tężca.

Toksyna tężcowa jest 80 mln razy bardziej toksyczna niż cyjanek, 40 mln razy bardziej toksyczna niż arsen, 30 mln razy bardziej toksyczna niż jad grzechotnika, a 10 mln razy bardziej niż jad kobry. Toksyna tężcowa przedostaje się do tkanek przylegających do zranienia, dalej do narządów limfatycznych, a przez krwioobieg do różnych tkanek. Toksyna tężcowa wiążę się z połączeniami mięśniowo-nerwowymi, wnika do neuronów ruchowych i wędruje do rogów przednich rdzenia kręgowego lub jąder ruchowych nerwów czaszkowych z prędkością 10 mm/godzinę podążając do pnia mózgu. W neuronach wewnątrz rdzenia i mózgu blokuje uwalnianie z nich neuroprzekaźników hamujących prowadząc do kurczy tężcowych, na poziomie mózgowym do drgawek (może także niekorzystnie wpływać na stabilność autonomicznego układ nerwowego).

O szczepionce

Jakie rodzaje szczepionek przeciw tężcowi są dostępne w Polsce?

Szczepionki przeciw tężcowi należą do grupy szczepionek inaktywowanych.

Szczepionka przeciw tężcowi zawiera toksoid tężcowy (inaczej anatoksynę). Toksoid tężcowy jest otrzymywany z toksyny tężcowej izolowanej z hodowli bakterii tężca Clostridium tetani , następnie pozbawiana zjadliwości (inaktywowana) pod wpływem działania formaldehydu oraz wysokiej temperatury. W skład szczepionki wchodzi również adiuwant- wodorotlenku glinu.

Na rynku dostępnych jest kilka rodzajów szczepionek przeciw tężcowi:

• szczepionki monowalentne (T) dla:
– dzieci z przeciwwskazaniami do szczepień szczepionkami skojarzonymi (szczepienie podstawowe),
– dorosłych wcześniej nieszczepionych w schemacie podstawowym,
– osób zranionych ze wskazaniami indywidualnymi, gdy ostania dawka szczepionki tężcowej została podana nie wcześniej niż po 5 latach od ostatniego szczepienia;

• szczepionki skojarzone dwuwalentne (DT lub dT) dla:
– dzieci w wieku 6 lat z przeciwwskazaniami do szczepień szczepionką przeciw krztuścowi,
– osób ≥19 lat (szczepionka dT);

• szczepionki skojarzone (DTwP przeciw błonicy (D), tężcowi (T) i krztuścowi (z pełnokomórkowym składnikiem krztuśca-wP)
– u dzieci w 2, 3-4, 5 oraz 16-18 miesiącu życia, a także 6 roku życia;

• szczepionki skojarzone DTaP przeciw błonicy (D), tężcowi (T) i krztuścowi (z bezkomórkowym składnikiem krztuśca (aP), mogą występować w postaci skojarzonej ze składnikami Hib, polio, wzwB.

Kto i kiedy powinien zostać zaszczepiony przeciw tężcowi?

Dzieci
Zgodnie z obowiązkowym Programem Szczepień Ochronnych każde dziecko powinno zostać zaszczepione 4 dawkami szczepionki DTP w 2, 3-4 , 5 i 16-18 miesiącu życia (szczepienie podstawowe) oraz dawkami przypominającymi w  6 roku życia (szczepionka DTaP) oraz 14 roku życia (szczepionka dT lub jako zalecane szczepienie dTap). Powyższy schemat szczepień ma na celu uzyskanie trwałej odporności.

Dorośli
Zgodnie z obowiązkowym Programem Szczepień Ochronnych szczepionka przeciw tężcowi w skojarzeniu ze szczepionką przeciw błonicy (dT) powinna zostać podana osobom w wieku 19 lat.
Osoby dorosłe, które w przeszłości nie były szczepione lub nie mają udokumentowanych szczepień powinny zostać zaszczepione 3 dawkami szczepionki w schemacie pierwsze dwie dawki w odstępie 4-6 tygodni, a trzecia dawka po  6-12 miesiącach.

Osobom dorosłym zalecane są przypominające szczepienia przeciw tężcowi, raz na 10 lat najlepiej szczepionką dTap (przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi) lub inną szczepionką ze składnikiem tężca

Dlaczego warto się szczepić przeciw tężcowi?

Tężec stanowi wciąż zagrożenie dla życia i zdrowia. Każdego roku na tężec choruje kilkanaście- kilkadziesiąt osób (głównie nieszczepionych w wieku powyżej 60 lat), każdego roku kilka osób umiera z powodu tężca. Ponadto, przechorowanie tężca nie uodparnia przed kolejnymi zachorowaniami. Chorym, który przeżyli zakażenie tężcem, również zaleca się szczepienie.

Zarodniki laseczek tężca występują powszechnie i są odporne na działanie ciepła i środków dezynfekujących. U człowieka każde zranienie niesie ryzyko zakażenia laseczkami tężca, zwłaszcza, gdy rana ulegnie zanieczyszczeniu brudem, ziemią lub odchodami.

Odporność przeciw tężcowi można uzyskać tylko w wyniku szczepień ochronnych (4 dawki szczepienia podstawowego i dawki przypominające). Po szczepieniu podstawowym odporność przeciw tężcowi nie jest trwała i wymaga podawania przypominających dawek szczepionki co 10 lat.

Kto nie powinien zostać zaszczepiony przeciw tężcowi?

Przeciwwskazaniami do szczepień przeciw tężcowi są:
• wstrząs anafilaktyczny po podaniu anatoksyny tężcowej w profilaktyce ponarażeniowej,
• wrodzony brak przeciwciał u dzieci. W takim przypadku szczepienie jest nieskuteczne. Gdy istnieje ryzyko zakażenia stosuje się profilaktykę bierną, czyli przeciwciała tężcowe i surowicę.

Jakie jest ryzyko związane ze szczepieniem przeciw tężcowi?

Szczepionka przeciw tężcowi należy do grupy szczepionek inaktywowanych (zabitych). Substancją czynną w szczepionce przeciw tężcowi jest przetworzona toksyna tężcowa nazywana toksoidem tężcowym.  W procesie przygotowywania szczepionki toksyna tężcowa jest pozbawiana właściwości toksycznych na drodze chemicznej poprzez zastosowanie formaldehydu i temperatury.

Szczepionka przeciw tężcowi (toksoid tężcowy) jest całkowicie bezpieczny, świadczy o czym brak niepożądanych odczynów poszczepiennych po podaniu monowalentnej szczepionki przeciw tężcowi.

Po podaniu monowalentnej szczepionki ryzyko wystąpienia niepożądanych odczynów poszczepiennych jest bliskie zera. Po podaniu szczepionki skojarzonej należy wziąć pod uwagę reakcje na jej inne komponenty, szczególnie komponent krztuścowy.

W przypadku braku dokumentacji dotyczącej szczepień przeciw tężcowi, nie należy podejmować zbyt szybko i automatycznie decyzji o wykonaniu szczepienia. Częste podawanie szczepionki przeciwko tężcowi może doprowadzić do miejscowych odczynów poszczepiennych, a nawet reakcji uogólnionych.

Jak długo utrzymuje się odporność po szczepieniu przeciw tężcowi?

Odporność przeciw tężcowi po podaniu szczepionki nie jest trwała (stężenie swoistych przeciwciał zmniejsza się z wiekiem). Po pełnym cyklu szczepień podstawowych i przypominających przewidzianym w Programie Szczepień Ochronnych (PSO) dzieci i młodzieży, zaleca się podawanie dawek przypominających szczepionki co 10 lat u osób dorosłych najlepiej jako szczepionka dTap (przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi).

Jakie szczepionki przeciw tężcowi są zarejestrowane w Polsce?

Szczepionki monowalentne ze składnikiem tężcowym:

Tetana (zastąpiła szczepionkę TT)
Typ szczepionki: szczepionka przeciw tężcowi, adsorbowana,
Antygen: toksoid tężcowy,
Podmiot odpowiedzialny: IBSS Biomed S.A. Kraków,
Postać: zawiesina do wstrzykiwań,
Dawka: 0,5 ml;

Szczepionka T (aktualnie niedostępna)
Typ szczepionki: szczepionka przeciw tężcowi, adsorbowana,
Antygen: toksoid tężcowy,
Podmiot odpowiedzialny: IBSS Biomed, Warszawa,
Postać: zawiesina do wstrzykiwań,
Dawka: 0,5 ml;

 

Szczepionki skojarzone ze składnikiem tężcowym i błoniczym: 

Clodivac (zastąpiła szczepionkę Td)
Typ szczepionki: szczepionka przeciwko błonicy i tężcowi
o zmniejszonej zawartości antygenu,  adsorbowana,
Antygeny: toksoid błoniczy, toksoid tężcowy,
Podmiot odpowiedzialny: IBSS Biomed S.A., Kraków
Postać: zawiesina do wstrzykiwań,
Dawka: 0,5 ml;

DT
Typ szczepionki: szczepionka błoniczo- tężcowa adsorbowana,
Antygeny: toksoid błoniczy, toksoid tężcowy,
Podmiot odpowiedzialny: IBSS Biomed S.A., Kraków,
Postać: zawiesina do wstrzykiwań podskórnych,
Dawka: 0,5 ml;

Td-pur (aktualnie niedostępna)
Typ szczepionki: szczepionka przeciwko błonicy i tężcowi
o zmniejszonej zawartości antygenu,  adsorbowana,
Antygeny: toksoid błoniczy, toksoid tężcowy,
Podmiot odpowiedzialny: GSK Vaccines GmbH, Włochy
Postać: zawiesina do wstrzykiwań,
Dawka: 0,5 ml;

 

Szczepionki skojarzone ze składnikiem tężcowym, błoniczym i krztuścowym: 

DTP

Typ szczepionki: szczepionka przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi,
adsorbowana,
Antygeny: toksoid błoniczy, toksoid tężcowy, szczepy Bordetella pertussis
Podmiot odpowiedzialny: IBSS Biomed S.A., Kraków,
Postać: zawiesina do wstrzykiwań podskórnych,
Dawka: 0,5 ml;

ADACEL
Typ szczepionki: szczepionka przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi
(bezkomórkowa, złożona), adsorbowana o zmniejszonej zawartości
antygenów błonicy i krztuśca
Antygeny: toksoid błoniczy, toksoid tężcowy, antygeny Bordetella pertussis,
Podmiot odpowiedzialny: Sanofi Pasteur S.A., Francja
Postać: zawiesina do wstrzykiwań
Dawka: 0,5 ml;

Boostrix 
Typ szczepionki: szczepionka przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi
(bezkomórkowa), adsorbowana, o zmniejszonej zawartości
antygenów błonicy i krztuśca
Antygeny: toksoid błoniczy, toksoid tężcowy, antygeny Bordetella pertussis,
Podmiot odpowiedzialny: GlaxoSmithKline Biologicals S.A., Belgia
Postać: zawiesina do wstrzykiwań,
Dawka: 0,5 ml;

INFANRIX ®- DTPa 
Typ szczepionki: szczepionka przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi
bezkomórkowa, złożona, adsorbowana,
Antygeny: toksoid błoniczy, toksoid tężcowy, antygeny Bordetella pertussis,
Podmiot odpowiedzialny: GlaxoSmithKline Biologicals S.A., Belgia
Postać: zawiesina do wstrzykiwań,

Tdap Szczepionka SSI
Typ szczepionki: szczepionka przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi
(bezkomórkowa), adsorbowana, o zmniejszonej zawartości antygenów błonicy i krztuśca
Antygeny: toksoid błoniczy, toksoid tężcowy, antygeny Bordetella pertussis,
Podmiot odpowiedzialny: AJ Vaccines A/S, Dania
Postać: zawiesina do wstrzykiwań,
Dawka: 0,5 ml.

TRIPACEL® (aktualnie niedostępna)
Typ szczepionki: szczepionka przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi
(bezkomórkowa, złożona), adsorbowana,
Antygeny: toksoid błoniczy, toksoid tężcowy, antygeny Bordetella pertussis,
Podmiot odpowiedzialny: Sanofi Pasteur S.A., Francja
Postać: zawiesina do wstrzykiwań,
Dawka: 0,5 ml;

 

Szczepionki skojarzone ze składnikiem tężcowym, błoniczym, krztuścowym i poliomyelitis: 

Boostrix Polio
Typ szczepionki: szczepionka przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi
(bezkomórkowa) i poliomyelitis (inaktywowana), adsorbowana,
o zmniejszonej zawartości antygenów błonicy i krztuśca
Antygeny: toksoid błoniczy, toksoid tężcowy, antygeny Bordetella pertussis,
wirusy poliomyelitis
Podmiot odpowiedzialny: GlaxoSmithKline Biologicals S.A., Belgia
Postać: zawiesina do wstrzykiwań,
Dawka: 0,5 ml;

INFANRIX – IPV
Typ szczepionki: szczepionka przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi i poliomyelitis (inaktywowana)
(bezkomórkowa, złożona), adsorbowana,
Antygeny: toksoid błoniczy, toksoid tężcowy, antygeny Bordetella pertussis, wirusy poliomyelitis
Podmiot odpowiedzialny: GlaxoSmithKline Biologicals S.A., Belgia
Postać: proszek i zawiesina do sporządzania zawiesiny do wstrzykiwań,
Dawka: 0,5 ml;

 DULTAVAX
Typ szczepionki: szczepionka przeciw błonicy, tężcowi i poliomyelitis
(inaktywowana), adsorbowana o zmniejszonej zawartości antygenów,
Antygeny: toksoid błoniczy, toksoid tężcowy, wirusy poliomyelitis
Podmiot odpowiedzialny: Sanofi Pasteur S.A., Francja
Postać: zawiesina do wstrzykiwań
Dawka: 0,5 ml;

TETRAXIM (DTPa-IPV [Sanofi Pasteur])
Typ szczepionki: szczepionka przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi
(bezkomórkowa) i poliomyelitis (inaktywowana), adsorbowana,
Antygeny: toksoid błoniczy, toksoid tężcowy, antygeny Bordetella pertussis,
wirusy poliomyelitis
Podmiot odpowiedzialny: Sanofi Pasteur, Francja
Postać: zawiesina do wstrzykiwań,
Dawka: 0,5 ml;


Szczepionki skojarzone 5 składnikowe: 

INFANRIX ® IPV + Hib
Typ szczepionki: szczepionka przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi
bezkomórkowa, złożona, poliomyelitis inaktywowana i haemophilus typ b
skoniugowana, adsorbowana,
Antygeny: toksoid błoniczy, toksoid tężcowy, antygeny Bordetella pertussis,
wirusy poliomyelitis, polisacharyd szczepu Haemophilus influenzae typ b,
Podmiot odpowiedzialny: GlaxoSmithKline Biologicals S.A., Belgia
Postać: proszek i zawiesina do sporządzania zawiesiny do wstrzykiwań,
Dawka: 0,5 ml;

PENTAXIM®
Typ szczepionki: szczepionka przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi bezkomórkowa,
złożona, poliomyelitis inaktywowana i haemophilus typ b skoniugowana, adsorbowana,
Antygeny: toksoid błoniczy, toksoid tężcowy, antygeny Bordetella pertussis,
wirusy poliomyelitis, polisacharyd szczepu Haemophilus influenzae typ b,
Podmiot odpowiedzialny: Sanofi Pasteur S.A.,
Postać: proszek i zawiesina do sporządzania zawiesiny do wstrzykiwań
Dawka: 0,5 m;


Szczepionki skojarzone 6 składnikowe: 

INFANRIX® Hexa 
Typ szczepionki: szczepionka przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi bezkomórkowa
złożona, wirusowemu zapaleniu wątroby typu b i poliomyelitis inaktywowana
i haemophilus typ b skoniugowana, adsorbowana,
Antygeny: toksoid błoniczy, toksoid tężcowy, antygeny Bordetella pertussis,
antygen powierzchniowy wirusa zapalenia wątroby typu B, wirusy poliomyelitis,
polisacharyd szczepu Haemophilus influenzae typ b,
Podmiot odpowiedzialny: GlaxoSmithKline Biologicals S.A., Belgia
Postać: proszek i zawiesina do sporządzania zawiesiny do wstrzykiwań,
Dawka: 0,5 ml;

HEXACIMA 
Typ szczepionki: szczepionka przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi
bezkomórkowa złożona, wirusowemu zapaleniu wątroby typu b
i poliomyelitis inaktywowana i Haemophilus influenzae typ b
skoniugowana, adsorbowana,
Antygeny: toksoid błoniczy, toksoid tężcowy, antygeny Bordetella pertussis,
antygen powierzchniowy wirusa zapalenia wątroby typu B, wirusy
poliomyelitis, polisacharyd szczepu Haemophilus influenzae typ b,
Podmiot odpowiedzialny: Aventis Pasteur S.A., Francja
Postać: zawiesina do wstrzykiwań w ampułko-strzykawce,
Dawka: 0,5 ml.

Szczepionki skojarzone przeciw durowi brzusznemu i tężcowi: 

TyT
Typ szczepionki: szczepionka przeciw durowi brzusznemu i tężcowi,
adsorbowana
Antygeny: inaktywowany szczep Salmonella typhi i toksoid tężcowy,
Podmiot odpowiedzialny: IBSS Biomed S.A., Kraków
Postać: zawiesina do wstrzykiwań,
Dawka: 0,5 ml;

Kalendarz szczepień

Szczepionki przeciw tężcowi w Programie Szczepień Ochronnych

Szczepienia obowiązkowe (finansowane z budżetu Ministra Zdrowia).
Wykonuje się je szczepionką DTwP podawaną w schemacie obejmującym szczepienie:

podstawowe:
•   pierwsza dawka w 2 miesiącu życia,
•   druga dawka w 3-4 miesiącu życia,
•   trzecia dawka w 5-6 miesiącu życia,
•   czwarta dawka w 16-18 miesiącu życia,
Każda, kolejna dawka powinna być podawana po 6-8 tygodniach od poprzedniej dawki.

przypominające:
•   w 6 roku życia szczepionką DTaP,
•   w 14 roku życia szczepionką Tdap,
•   w 19 roku życia lub ostatnim roku nauki w szkole szczepionką Td
(jednak nie wcześniej niż po upływie 5 lat od ostatniej dawki szczepionki Td).

Szczepienia przeciwko tężcowi wykonuje się także obowiązkowo w grupach ryzyka. Wykonuje się je szczepionkami skojarzonymi z błonicą – Td, DT w indywidualnych przypadkach i w zależności od sytuacji epidemiologicznej (obowiązek szczepień nakładają Minister Zdrowia lub wojewodowie).

Szczepienia zalecane (niefinansowane z budżetu Ministra Zdrowia).
Wykonuje się je podając dawkę przypominającą szczepionki Td lub dTpa:
•   osobom dorosłych powyżej 19 roku życia (szczepionym podstawowo), którym podaje się pojedyncze dawki przypominające, co 10 lat,
•   osobom w podeszłym wieku, które ze względu na wykonywane zajęcia są narażone na zakażenie,
•   personelowi medycznemu mającemu kontakt z noworodkami i niemowlętami,
•   kobietom planującym ciążę lub w ciąży (po 28 tygodniu ciąży),
•   osobom z otoczenia noworodków i niemowląt do 12 miesiąca życia.

U zranionych osób, gdy ryzyko wystąpienia tężca jest wysokie, w zależności od sytuacji stosuje się przypominającą dawkę lub kilka dawek szczepionki, niekiedy również podaje się anatoksynę.

Program Szczepień Ochronnych 2019.

Czytaj więcej

Jakie stężenie przeciwciał przeciw tężcowi oznaczone metodą ELISA świadczy o ochronie przed zachorowaniem na tężec?

U osób dorosłych podanie pojedynczej dawki szczepionki przeciw tężcowi powoduje powstanie mierzalnych poziomów przeciwciał przeciw tężcowi. Po podaniu drugiej dawki szczepionki w próbkach surowic wykrywane są stężenia przeciwciał w zakresie 0,10-1,00 IU/ml, u 90% zaszczepionych osób o średnim poziomie 0,10 IU/ml. Brak kontynuacji szczepień na tym etapie spowoduje, że liczba osób posiadających poziom przeciwciał w surowicy poniżej 0,10 IU/ml wzrośnie po roku do 20%. Podanie trzeciej dawki szczepionki po 12 miesiącach od podania pierwszych dwóch dawek powoduje wielokrotny wzrost stężenia przeciwciał, osiągający wartość powyżej 5 IU/ml i utrzymujący się na poziomie powyżej 0,10 IU/ml przez stosunkowo długi czas.

Dzieci znacznie lepiej odpowiadają na podanie szczepionki przeciw tężcowi niż dorośli, co wyraża się w osiąganiu wyższych poziomów przeciwciał. U starszych osób podanie trzech dawek szczepionki pozwala na utrzymanie ochronnego poziomu przeciwciał u 75% zaszczepionych osób przez okres ok. 8 lat. Stąd też co 10 lat zalecane jest podawanie dawek przypominających, co zapewnia utrzymanie odporności na poziomie zapewniającym ochronę przed zachorowaniem.

Po szczepieniu wytwarzane są przeciwciała klasy IgG zdolne do neutralizacji toksyny tężcowej. Wartość stężenia przeciwciał przeciw tężcowi wynosząca 0,10 IU/ml oznaczona metodą ELISA jest przyjęta jako najniższy poziom zapewniający skuteczną ochronę przed zachorowaniem na tężec.

Należy jednak pamiętać, że tężec jest toksykozą, stąd poziom ochronny przeciwciał 0,10 IU/ml nie daje pełnej gwarancji ochrony przed zachorowaniem. Ochronny poziom przeciwciał może być niewystarczający do zneutralizowania toksyny tężcowej w przypadku ciężkich zakażeń.

Osobom szczególnie narażonym na zachorowanie na tężec lub osobom z objawami tężca w zależności od udokumentowanego statusu szczepienia podawana jest immunoglobulina przeciw tężcowi w celu natychmiastowego zneutralizowania wytwarzanej przez laseczki tężca toksyny tężcowej, jeszcze nie związanej w układzie nerwowym, co może wpłynąć na złagodzenie objawów choroby.

Producenci dostępnych na naszym rynku zestawów diagnostycznych do badania poziomu przeciwciał przeciw tężcowi met. ELISA wskazują na następują interpretację wynikó1):
0,10 IU/ml – poziom ochronny,
0,1-1,0 IU/ml – wystarczająco wysoki poziom ochronny, zalecane badanie kontrolne po 1-2 latach,
1, 0 -5,0 IU/ml – wystarczająco wysoki poziom ochronny, zalecane badanie kontrolne po 2-4 latach,
Powyżej 5,0 IU/ml – wystarczająco wysoki poziom ochronny, zalecane badanie kontrolne po 4-8 latach.

Czy w uzasadnionych przypadkach szczepionki ze składnikiem tężcowym można podawać nastolatkom/osobom dorosłym częściej niż co 5 lat?

W przypadku ustalania schematów szczepień uwzględniających podawanie przypominających dawek szczepionek ze składnikiem tężcowym, wyzwaniem pozostaje konieczność zachowania określonych odstępów czasowych.
W ulotkach dołączanych do szczepionek zawierających składnik tężcowy można znaleźć informację, że kolejne dawki przypominające szczepionki mogą być podawane raz na 10 lat , ale nie częściej niż co 5 lat. Zalecenia takie opracowywano w oparciu o wyniki badań klinicznych dotyczące bezpieczeństwa tego typu szczepionek podawanych w krótkim odstępie czasu przedstawianych w procesie ich rejestracji.  Było to powodem zalecenia zachowania przynajmniej 5-letniego odstępu między kolejnymi dawkami szczepionki ze składnikiem tężcowym, z możliwością jego skrócenia w uzasadnionych przypadkach do dwóch lat.
Według aktualnych zaleceń lekarzy amerykańskich (AAP- American Academy of Pediatrics) odstęp od ostatniej dawki szczepionki zawierającej składnik tężcowy nie ma znaczenia. Eksperci stoją na stanowisku, że w przypadkach uzasadnionych sytuacją epidemiologiczną (np. zagrożenia krztuścem) można podawać kolejne dawki szczepionki ze składnikiem tężca bez potrzeby zachowywania minimalnego odstępu.
Dostępne wyniki badań, gdzie szczepionkę typu dTap (przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi) podawano nastolatkom i dorosłym w odstępie krótszym niż 2 lata (od 28 dni do 2 lat), nie potwierdziły zwiększonego ryzyka wystąpienia miejscowych ani ogólnych niepożądanych odczynów poszczepiennych.

Należy jednak pamiętać, że zastosowanie częstszych odstępów czasowych niż wskazano w Ulotce i Charakterystyce Produktu Leczniczego danej szczepionki należy do postepowania poza wskazaniami i końcową decyzję podejmuje lekarz.

Jaki schemat szczepień przeciw tężcowi zastosować dla dorosłych?

Od lat 90-tych ubiegłego wieku tężec jest problemem osób starszych powyżej 60 r.ż. W tej grupie wieku miano przeciwciał ochronnych posiada zaledwie co czwarta osoba (w grupie dzieci, młodzieży i młodych dorosłych 80%), są także zarejestrowane zgony z powodu tężca.

Szczepienie przeciw tężcowi osoby dorosłej można zrealizować jako:
•  trzy dawkowy cykl szczepienia zalecanego (jeżeli w przeszłości pacjent nie otrzymał pełnego szczepienia podstawowego lub nie posiada dokumentacji potwierdzającej wykonanie szczepienia) schemat 0-1-6 mies.;
•  uzupełnienie cyklu szczepienia podstawowego (jeżeli pacjent kiedykolwiek w przeszłości nie zakończył szczepienia podstawowego, bez konieczności rozpoczynania schematu od początku;
•  pojedynczą dawkę przypominająca szczepionki (jeżeli pacjent kiedykolwiek w przeszłości zakończył szczepienie podstawowe (3 dawki) jeżeli od podania ostatniej dawki minęło 10 i więcej lat.

U osób dorosłych, które w przeszłości otrzymały pełny cykl szczepień podstawowych (3 dawki) zalecane jest podawanie dawek przypominających szczepionki co 10 lat w postaci:
•  szczepionki przeciw tężcowi (szczepionką T)
•  lub szczepionki przeciw tężcowi i błonicy (szczepionką dT)
•  lub najlepiej przeciw błonicy tężcowi i krztuścowi (szczepionką dTap, która zapewnia dodatkową ochronę przeciw krztuścowi).

Jak należy kontynuować szczepienie osoby dorosłej, która z powodu zranienia otrzymała w Poradni Chirurgicznej 1 dawkę szczepionki przeciw tężcowi?

Osoba, która w przeszłości została zaszczepiona (i ma udokumentowane szczepienia) przeciw tężcowi w schemacie podstawowym (3 dawki szczepionki), a następnie otrzymała dawkę przypominającą szczepionki i jeżeli od podania ostatniej dawki szczepionki w 19 r.ż. minęło 10 i więcej lat jest uodporniona.

W przypadku osoby nieszczepionej, niekompletnie zaszczepionej lub z brakiem dokumentacji dotyczącej szczepień obowiązuje różne postępowanie w zależności od poziomu narażenia na wystąpienie tężca (w zależności od rodzaju rany i zanieczyszczenia):
• niskie ryzyko zachorowania (świeże, mało zanieczyszczone rany, nie zawierające martwych tkanek): zalecana jest dawka szczepionki przeciw błonicy i tężcowi i następnie kontynuacja szczepienia podstawowego (kolejne dawki po 1 i po 6 mies.);
•  wysokie ryzyko zachorowania (rany mocno zanieczyszczone lub zawierające zmiażdżone, martwe tkanki, opracowywane po >24 h od zranienia; rany kłute, miażdżone i postrzałowe): zalecana jest dawka szczepionki przeciw błonicy i tężcowi + swoista antytoksyna, a następnie kontynuacja szczepienia podstawowego (kolejne dawki po 1 i po 6 mies.). Lekarz ocenia konieczność podania swoistej antytoksyny tężcowej  a następnie kontynuacji szczepienia podstawowego.

Ostatnia aktualizacja: 26 września 2019
Materiały źródłowe
pokaż więcej

Ta strona wykorzystuje pliki cookies. Pozostawiając w ustawieniach przeglądarki włączoną obsługę plików cookies wyrażasz zgodę na ich użycie. Jeśli nie zgadzasz się na wykorzystanie plików cookies, zmień ustawienia swojej przeglądarki. Więcej informacji znajdziesz w polityce prywatności.

The cookie settings on this website are set to "allow cookies" to give you the best browsing experience possible. If you continue to use this website without changing your cookie settings or you click "Accept" below then you are consenting to this.

Close