Szczepionka przeciw wzw A
Podsumowanie
O chorobie
Wirusowe zapalenie wątroby typu A potocznie nazywane „żółtaczką pokarmową” jest chorobą o ostrym przebiegu, szczególnie ciężkim u osób dorosłych. U dzieci choroba przebiega bezobjawowo lub bardzo łagodnie. Do objawów tej choroby należą objawy grypopodobne (w pierwszym okresie) oraz objawy ze strony układu pokarmowego, np. odbijanie, zgaga, nudności, wzdęcia, uczucie wczesnej sytości, ciemny mocz, jak również żółtaczka (czyli zażółcenie skóry, białkówki oczu czy błon śluzowych). Choroba ma z reguły nagły początek i ciężki przebieg, wymagający hospitalizacji. Choroba szerzy się głównie przez brudne ręce oraz drogą kontaktów seksualnych. Do zakażenia może dojść podczas: spożycia zakażonej żywności lub wody, umycia rąk w skażonej wodzie. Okres od zakażenia się do wystąpienia pierwszych objawów może wynosić od 15 do 50 dni (średnio 30 dni). Osoba chora wydala duże ilości wirusa wraz z kałem nawet przez kilka tygodni, przy czym wydalanie wirusa może zacząć się od 2 do 3 tygodni przed wystąpieniem żółtaczki, a zatem w czasie gdy osoba ta wydaje się jeszcze zdrowa.
Pamiętaj, że:
- najbardziej narażone są osoby mające kontakt z nieczystościami (pracownicy oczyszczalni ścieków) oraz osoby wyjeżdżające do krajów rozwijających się,
- wystarczą dwie dawki szczepionki aby uodpornić się na całe życie,
- szczepionkę można zastosować również po kontakcie z osobą chorą.
W 2017 r. w Polsce znacznie wzrosła liczba zachorowań na wzw A. Na świecie zakażenia wzw A najczęściej występują na terenach o złym stanie sanitarnym, wśród osób nie przestrzegających higieny. W ostatnim okresie w Europie opisywane są zachorowania o charakterze ognisk wzw A, w obrębie których odnotowywane są również zachorowania mężczyzn mających kontakty seksualne z mężczyznami (MSM).
O szczepionce
Szczepionki przeciw wzw A zawierają inaktywowanego wirusa wzw A. Występują w postaci szczepionek pojedynczych lub skojarzonych – w jednym wkłuciu przeciw wzw A i wzw B. Szczepienia przeciw wzw A są zalecane szczególnie osobom wyjeżdżającym do krajów endemicznego występowania choroby, pracownikom służby zdrowia, żłobków, przedszkoli, pracującym w wojsku, pracownikom zatrudnionym przy produkcji i dystrybucji żywności, pracownikom oczyszczalni ścieków, obsługi urządzeń kanalizacyjnych i innych mających kontakt z nieczystościami, dzieciom w wieku przedszkolnym, szkolnym i młodzieży, które nie chorowały na wzw A, pacjentom z przewlekłymi chorobami wątroby, zakażonym HIV, mężczyznom utrzymującym stosunki z mężczyznami.
Szczepionki przeciw wzw A należą do szczepionek bezpiecznych, mogą powodować reakcje miejscowe, w tym ból i podrażnienie w miejscu wstrzyknięcia oraz ból głowy. Skuteczność szczepienia przeciw wzw A oceniana jest na poziomie 98-99%. Odporność po szczepieniu jest długotrwała, prawdopodobnie utrzymuje się całe życie.
O chorobie
Co to jest wzw A?
Wirusowe zapalenie wątroby typu A (wzw A) to ostra choroba zakaźna wywołana przez wirusa HAV (Hepatitis A Virus).
Wirusowe zapalenie wątroby typu A określane jest potocznie jako żółtaczka pokarmowa.
Choroba szerzy się głównie drogą fekalno – oralną (choroba „brudnych rąk”).
Do zakażenia może dojść podczas:
- bezpośredniego kontaktu z osobą zakażoną,
- spożycia zakażonej żywności,
- spożycia zakażonej wody (także w formie kostek lodu),
- umycia rąk w zakażonej wodzie,
- w następstwie kontaktów seksualnych.
Wśród mężczyzn mających seks z mężczyznami wzw A może szerzyć się epidemicznie w wyniku kontaktów seksualnych (nie tylko analnych), w tym przez bezpośredni kontakt oralno–analny, jak i poprzez kontakt oralny z częściami ciała oraz powierzchniami, na których znajduje się wirus.
Okres od zakażenia się do wystąpienia pierwszych objawów może wynosić od 15 do 50 dni (średnio 30 dni). Osoba chora wydala duże ilości wirusa wraz z kałem nawet przez kilka tygodni, przy czym wydalanie wirusa może zacząć się od 2 do 3 tygodni przed wystąpieniem żółtaczki, a zatem w czasie gdy osoba ta wydaje się jeszcze zdrowa. Wydalanie wirusa z kałem może trwać nawet do 6 tygodni od zakażenia. Dłuższe wydalanie wirusa z kałem występuje głównie u dzieci, u immunokompetentnych dorosłych ilość wirusa wydalanego z kałem gwałtownie spada po pojawieniu się żółtaczki. Wirus znajduje się także we krwi oraz ślinie chorego.
Jakie są objawy wzw A?
Zakażenie wzw A przebiega:
- bezobjawowo, lub
- z łagodnymi objawami, lub
- z różnie nasilonymi objawami od objawów grypopodobnych (w pierwszym okresie) oraz objawów ze strony układu pokarmowego: odbijanie, zgaga, nudności, wzdęcia, uczucie wczesnej sytości, ciemny mocz, do żółtaczki (czyli zażółcenia skóry, białkówki oczu czy błon śluzowych). Mogą występować ostre stany zapalne i uszkodzenie miąższu wątroby.
U dorosłych choroba ma z reguły nagły początek i ciężki przebieg, wymagający hospitalizacji. U 70% osób przebiega pod postacią żółtaczki. Zwiększone ryzyko cięższego przebiegu choroby występuje u osób zakażonych wirusem wzw B lub wirusem wzw C. U dzieci do 5 r.ż. zachorowania są rzadkie, a jeżeli do nich dojdzie, to choroba przebiega bezobjawowo lub bardzo łagodnie.
Odporność po zachorowaniu utrzymuje się całe życie.
Jak poważne mogą być objawy wzw A?
Powikłania wzwA są niebezpieczne i mogą doprowadzić nawet do śmierci.
Do powikłań wirusowego zapalenia wątroby typu A należą:
- nadostre zapalenie wątroby,
- aplazja szpiku (rzadko).
Wirus wirusowego zapalenia wątroby typu A nie wywołuje przewlekłego zapalenia wątroby.
Jak wiele zachorowań na wzw A występuje w Polsce?
Zgodnie z danymi z nadzoru epidemiologicznego do 2016 roku odnotowywano po kilkadziesiąt przypadków wzw A rocznie. W 2014 roku, 2015 roku i 2016 roku odnotowano odpowiednio 76, 49 i 35 zachorowań.
W 2017 roku obserwowaliśmy znaczący wzrost liczby zachorowań na wzw A. Liczba zachorowań wzrosła w całej Europie. W Polsce, zgodnie z danymi NIZP-PZH w 2017 roku odnotowaliśmy łącznie 3 006 przypadków wzw A, tj. ponad 80-krotnie więcej w porównaniu z rokiem 2016, kiedy stwierdzono 35 przypadków. Wyraźne narastanie liczby zakażeń obserwowano od marca 2017 roku.
Skąd tak niespodziewany wzrost? Do niedawna, w Polsce i krajach Europy Zachodniej, wzw A występowało sporadycznie i większość osób dorosłych do ok. 45 roku życia nie zetknęła się z wirusem wzw A w dzieciństwie, a tym samym nie nabyła odporności na tą chorobę. Z tego względu wzw A może obecnie łatwo szerzyć się w populacji szczególnie osób dorosłych.
W 2018 roku odnotowano 1457 zachorowań, a w pierwszej połowie 2019 r. -617 zachorowań.
Ocenia się, że prawie 80% populacji w wieku 30-55 lat jest nieuodporniona. Osoby starsze powyżej 70 lat są uodpornione po uprzednim kontakcie z wirusem, ale wśród dorosłych do 40 lat jedynie 6,5% ma przeciwciała przeciw wzw A.
Gdzie i jak często wzw A występuje na świecie?
Wirusowe zapalenie wątroby typu A występuje praktycznie na całym świecie.
Rocznie notowanych jest od 1,2 do 1,4 mln zachorowań, chociaż jest ich w rzeczywistości znacznie więcej, ocenia się, że zgłaszany jest jedynie co dziesiąty przypadek zachorowania. Wg. danych WHO w 2005 r. mogło wystąpić nawet 126 mln zachorowań na wzwA. Wśród osób chorych 20% wymaga hospitalizacji. Śmiertelność jest niska i wynosi 0,6-2,1%.
Zakażenia wzw A najczęściej występują na terenach o złym stanie sanitarnym, wśród osób nie przestrzegających higieny. Wśród krajów o wysokiej endemiczności zachorowań na wzw A wymieniane są: Bułgaria, Egipt, Tunezja, kraje rejonu basenu Morza Śródziemnego i Afryki, kraje Europy Wschodniej i Rosji.
Poniższa mapa przedstawia kraje, z których zawlekane były zachorowania na wzw A w latach 2010-2016.
W Europie (szczególnie w Hiszpanii i Włoszech) opisywane są zachorowania o charakterze epidemii. Od lata 2016 r. do końca kwietnia 2017 r. potwierdzono 674 zachorowań wzwA, które dotyczyły w większości mężczyzn (95%) w wieku 18-50 lat, w większości orientacji homoseksualnej.
O szczepionce
Jakie rodzaje szczepionek przeciw wzw A są dostępne w Polsce?
Szczepionki przeciw wzw A zawierają inaktywowany wirus HAV.
Szczepionki przeciw wzw A dzieli się na:
- monowalentne (wymagają podania 2-ch dawek w optymalnym odstępie 6-12 miesięcy, jednak zgodnie z informacją w Charakterystyce Produktu Leczniczego druga dawka szczepionki Avaxim może być podana do 36 miesięcy po pierwszym szczepieniu, a druga dawka szczepionki Havrix Adult może być podana do 5 lat od podania pierwszej dawki). Szczepionki różnych producentów mogą być stosowane zamiennie.
- skojarzone uodparniające przeciw wzw A i wzw B w jednym wkłuciu (wymagają podania 3-ch dawek w odstępie 0-1-6 miesięcy). W sytuacji kiedy wymagane jest podanie dawki przypominającej zamiast szczepionki skojarzonej można zastosować szczepionkę monowalentną.
Skuteczność szczepionki przeciw wzwA mierzona poziomem przeciwciał oceniana jest na ok. 95% po podaniu 1 dawki szczepionki oraz 98-99% po podaniu dwóch dawek szczepionki.
Dlaczego warto szczepić się przeciw wzw A?
Szczepienie przeciw wzwA jest najlepszym sposobem zapobiegania zachorowaniom. Skuteczność szczepienia przeciw wzwA, po podaniu 2-ch zalecanych dawek, oceniana jest na poziomie 98%, utrzymuje się nie krócej niz 15 lat. Nawet zachowanie podstawowych zasad higieny nie zagwarantuje pełnej ochrony przed zachorowaniem. W przypadku wystąpienia objawy wzw A utrzymują sie od kilku tygodni do nawet kilku miesięcy.
Kto i kiedy powinien zostać zaszczepiony przeciw wzw A?
Szczepienia przeciw wzw A są przeznaczone do stosowania wszystkim osobom nieszczepionym od 1 r.ż.
Szczepienia przeciw wzw A są zalecane szczególnie:
- dzieciom w wieku przedszkolnym, szkolnym i młodzieży, które nie chorowały na wzw A,
- pracownikom służby zdrowia, żłobków, przedszkoli, pracującym w wojsku,
- osobom planującym podróże do krajów rozwijających się i innych o wysokiej zapadalności na wzw A (turystom, wojskowym na misjach itp.),
- osobom zatrudnionym przy produkcji i dystrybucji żywności, obsłudze urządzeń kanalizacyjnych i innych mających kontakt z zanieczyszczeniami i odpadami komunalnymi,
- pacjentom z przewlekłymi chorobami wątroby zwłaszcza zakażonych wirusem wzw typu B i C,
- osobom z otoczenia chorych na wzw A,
- zakażonym HIV,
- osobom uzależnionym od narkotyków,
- mężczyznom mającym seks z mężczyznami,
- osobom chorym na hemofilię.
W przypadku planowanej podróży szczepionkę optymalnie należy podać przynajmniej 2 tyg. przed wyjazdem, ponieważ przeciwciała wykrywane są 12-15 dni po podaniu pierwszej dawki szczepionki.
Znane są wyniki badań, które wskazują, że zasadne jest szczepienie nawet bezpośrednio przed wyjazdem w podróż, ponieważ odporność pojawia się już po kilku–kilkunastu dniach po podaniu pojedynczej dawki szczepionki przeciw wzwA , jeszcze przed uzyskaniem dodatnich wyników poziomu przeciwciał.
Kto nie powinien zostać zaszczepiony przeciw wzw A?
Przeciwwskazaniem do szczepień przeciw wzw A są:
- nadwrażliwość na którykolwiek składnik szczepionki,
- reakcja anafilaktyczna po podaniu poprzedniej dawki szczepionki,
- ciężka choroba lub przesłanki, że może się ona rozwinąć,
- choroba przebiegająca z gorączką lub zaostrzenie choroby przewlekłej jest wskazaniem do przesunięcia szczepienia do czasu ustąpienia objawów i poprawy stanu zdrowia pacjenta.
Jakie jest ryzyko związane z zaszczepieniem przeciw wzw A?
Szczepionki przeciw wzw A uznaje się za bardzo bezpieczne.
Najczęstszymi, miejscowymi odczynami po podaniu szczepionki są zaczerwienienie, obrzęk i bolesność w miejscu podania (u 20-40% szczepionych).
U ok. 15% szczepionych mogą występować objawy ogólne o niewielkim nasileniu takie jak ból głowy, u mniej niż 10% szczepionych może występować przejściowa gorączka i objawy ze strony układu pokarmowego.
Jakie szczepionki przeciw wzw A są zarejestrowane w Polsce?
Do szczepionek monowalentnych przeciw wzw A należą:
1. Szczepionka: AVAXIM
Typ szczepionki: szczepionka przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu A inaktywowana, adsorbowana
Antygen: inaktywowany wirus zapalenia wątroby typu A,
Podmiot odpowiedzialny: Sanofi Pasteur S.A., Francja
Postać: zawiesina do wstrzykiwań w ampułko-strzykawce,
Dawka: 0,5 ml;
2. Szczepionka: HAVRIX ® Adult
Typ szczepionki: szczepionka przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu A inaktywowana, adsorbowana
Antygen: inaktywowany wirus zapalenia wątroby typu A,
Podmiot odpowiedzialny: GlaxoSmithKline Biologicals S., Belgia
Postać: zawiesina do wstrzykiwań w ampułko-strzykawce,
Dawka: 1 ml dla dorosłych;
3. Szczepionka: HAVRIX ® 720 Junior
Typ szczepionki: szczepionka przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu A inaktywowana, adsorbowana
Antygen: inaktywowany wirus zapalenia wątroby typu A,
Podmiot odpowiedzialny: GlaxoSmithKline Biologicals S., Belgia
Postać: zawiesina do wstrzykiwań w ampułko-strzykawce,
Dawka: 0,5 ml dla dzieci;
Do szczepionek poliwalentnych należy:
4. Szczepionka: Twinrix® Adult
Typ szczepionki: szczepionka przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu A inaktywowana i wirusowemu
zapaleniu wątroby typu B, adsorbowana
Antygeny: wirus zapalenia wątroby typu A i antygen powierzchniowy wirusa zapalenia wątroby typu B (HBsAg),
Podmiot odpowiedzialny: GlaxoSmithKline Biologicals S.A., Belgia
Postać: zawiesina do wstrzykiwań w ampułko-strzykawce,
Dawka: 1 ml
Kalendarz szczepień
Szczepionka przeciw wzw A w Programie Szczepień Ochronnych
W Polsce szczepienia przeciw wzw A są zalecane (niefinansowane z budżetu Ministra Zdrowia):
- osobom wyjeżdzającym do krajów o wysokiej i średniej endemiczności zachorowań na wzwA,
- osobom zatrudnionym przy produkcji i dystrybucji żywnosci, usuwaniu odpadów komunalnych i płynnych nieczystości oraz przy konserwacji urządzeń służących temu celowi,
- dzieciom w wieku przedszkolnym, szkolnym i młodzieży, które nie chorowały na wzwA.
Czytaj więcej
Gdzie można zaszczepić się przeciw wzwA?
W Polsce szczepienia przeciw wzwA należą do grupy szczepień zalecanych (odpłatnych). W celu odbycia takiego szczepienia osoba zainteresowana powinna udać się do placówki ochrony zdrowia, stacji sanitarno-epidemiologicznej czy punktu szczepień podróżnych po więcej informacji.
Wykaz punktów szczepień podróżnych, w których można wykonać szczepienia przeciw wzw A. Przed udaniem się do takiej placówki warto upewnić się telefonicznie o możliwości wykonania szczepienia w danym momencie.
Jak długo utrzymuje się odporność po szczepieniu przeciw wzw A?
Odporność po zastosowaniu podstawowego cyklu szczepień (2-ch dawek szczepionką monowalentną lub 3-ch dawek szczepionką skojarzoną wzw A+wzw B) utrzymuje się wiele lat. Nie zaleca się dawek przypominających.
Odporność po szczepieniu przeciw wzwB można sprawdzić badając poziom swoistych przeciwciał ochronnych. Badanie najlepiej wykonać 4-6 tyg. po szczepieniu. Poziom ochronny przeciwciał HAV wynosi ≥20 mIU/ml.
Potwierdzono, że poziom przeciwciał ochronnych i pamięć immunologiczna utrzymują się nie krócej niż 15 lat po podaniu 2 dawek szczepionki przeciw wzwA niezależnie od zastosowanego schematu szczepienia tj. dwu lub trzydawkowego lub dwudawkowego w schemacie 0-6 lub 0-12 mies. oraz po podaniu 3 dawek szczepionki skojarzonej wzwA+wzwB.
Z kolei zastosowanie modeli matematycznych pozwoliło ocenić, że ochronny poziom przeciwciał utrzymuje się u dorosłych przez ok. 25 lat i u dzieci przez nie krócej niż 14-20 lat.
Jakie kraje są na liście endemicznego występowania wzw A?
Tereny o pośredniej i wysokiej endemiczności występowania wzw A to regiony do których wyjeżdżając zalecane są szczepienia (zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych).
Lista obejmuje następujące kraje:
AFRYKA: Algieria, Angola, Benin, Botswana, Burkina Faso, Burundi, Czad, Demokratyczna Republika Konga, Dżibuti, Egipt, Erytrea, Etiopia, Gabon, Gambia, Ghana, Gwinea, Gwinea Bissau, Gwinea Równikowa, Kamerun, Kenia, Komory, Kongo, Lesotho, Liberia, Libia, Madagaskar, Malawi, Mali, Maroko, Mauretania, Mauritius, Mozambik, Namibia, Niger, Nigeria, Republika Południowej Afryki, Republika Środkowoafrykańska, Republika Zielonego Przylądka, Rwanda, Saharyjska Arabska Republika Demokratyczna (Sahara Zachodnia), Senegal, Seszele, Sierra Leone, Somalia, Suazi, Sudan, Sudan Południowy, Tanzania, Togo, Tunezja, Uganda, Wybrzeże Kości Słoniowej, Wyspy Świętego Tomasza, Zambia, Zimbabwe.
BLISKI WSCHÓD: Arabia Saudyjska, Bahrajn, Cypr, Egipt, Irak, Iran, Izrael z Palestyną, Jemen, Jordania, Katar, Kuwejt, Liban, Oman, Syria, Turcja, Zjednoczone Emiraty Arabskie.
AZJA: Afganistan, Armenia, Azerbejdżan, Bangladesz, Bhutan, Brunei, Cypr, Filipiny, Gruzja, Indie, Indonezja, Kambodża, Kazachstan, Kirgistan, Korea Północna, Laos, Malediwy, Malezja, Birma, Mongolia, Nepal, Pakistan, Singapur, Sri Lanka, Tadżykistan, Tajlandia, Timor Wschodni, Turkmenistan, Uzbekistan, Wietnam.
AMERYKA ŚRODKOWA: Antigua i Barbadua, Bahama, Barbados, Belize, Dominikana, Grenada, Gwatemala, Haiti, Honduras, Jamajka, Kostaryka, Kuba, Nikaragua, Meksyk, Panama, Portoryko, Saint Kitts i Nevis, Saint Lucia, Saint Vincent i Grenadyny, Salwador, Trynidad i Tobago.
AMERYKA POŁUDNIOWA: Argentyna, Boliwia, Brazylia, Chile, Ekwador, Gujana, Kolumbia, Paragwaj, Peru, Surinam, Urugwaj, Wenezuela.
- World Health Organization. WHO position paper on hepatitis A vaccines – June 2012. Weekly Epidemiological Record. 2012;28-29(87):261–276.
- Bakker M. i wsp. Immunogenicity, effectiveness and safety of combined hepatitis A and B vaccine: a sytematic literature review. Expert Review of Vaccines, 2016, 15, 829-51.
- Duszczyk E., Talarek E., Szczepienia przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu A – nowe wyzwanie na obszarach objętych powodziami, w: Zakażenia, 5/2010, Warszawa 2010, s. 116.
- Fiore A.E., Feinstone S.M., Bell B.P. Hepatitis A vaccine. w: Vaccines, red. Plotkin S., Orenstein W., Offit P. wyd. VII. 2014.
- Raczniak G.A. i wsp. Duration of protection against hepatitis A for the current two-dose vaccine compared to a three-dose vaccine schedule in children. Vaccine, 2013, 31, 2152-5.
- Bakker M. i wsp. Immunogenicity, effectiveness and safety of combined hepatitis A and B vaccine: a sytematic literature review. Expert Review of vaccines, 2016, 15, 829-51.
- Polański P., Sadkowska-Todys M. Hepatitis A in Poland in 2016 / Wirusowe zapalenie wątroby typu A w Polsce w 2016 roku. Przegląd Epidemiologiczny 2018, 72(4): 433-439.
