Postęp w badaniach dotyczących opracowania szczepionki przeciw zakażeniom RSV

Wirus RS (respiratory syncytial virus, RSV) jest jednym z najważniejszych drobnoustrojów, powodujących ciężkie zakażenia układu oddechowego u noworodków, niemowląt i małych dzieci, a zwłaszcza groźne zapalenie oskrzelików występujące w pierwszych 2 latach życia i będące ważną przyczyną hospitalizacji. Zakażenia RSV to ciężka choroba, przebiegająca z dusznością, mogącą nawet wymagać leczenia w oddziale intensywnej terapii. Niestety, nie dysponujemy jeszcze skuteczną terapią przyczynową. Leczenie pozostaje objawowe: choremu dziecku podaje się tlen, leki rozkurczające oskrzela np. salbutamol, czasami stosuje się glikokortykosteroidy, choć brakuje dowodów na skuteczność ich działania. Zapobieganie, poza podawaniem wcześniakom palivizumabu (Synagis), polega na unikaniu chorych dzieci oraz dorosłych, co bywa trudne – starsze rodzeństwo często przynosi zakażenie RSV, np. z przedszkola.

Od czasu odkrycia wirusa w 1956 r. naukowcy intensywnie pracowali, aby stworzyć skuteczną szczepionkę – jak dotąd z niewielkim powodzeniem. W istocie, szczepionka przeciw RSV z pełnym wirusem, z adiuwantem wodorotlenkiem glinu opracowana w latach 60. XX wieku zamiast łagodzić, nasilała przebieg zakażenia RSV po naturalnym zachorowaniu. Od czasu tego niefortunnego opracowania szczepionki inaktywowanej, badacze zwrócili uwagę na białko fuzyjne (F) wirusa RS. Naukowcy wykazali, że przeciwciała skierowane przeciw białku F skutecznie neutralizują wirusa. Pomimo tego, że badania przedkliniczne i wczesne fazy badań klinicznych wykazały, że immunizacja zwierząt doświadczalnych lub dzieci białkiem F wirusa RS wywołuje odpowiedź immunologiczną, trudno było uzyskać wysoki poziom przeciwciał neutralizujących – powstające przeciwciała nie zostały skutecznie skierowane na „aktywy koniec” białka F.

Wiemy teraz, że białko F RSV występuje w dwóch stanach konformacyjnych: przed fuzją i po fuzji. Wiemy również, że stan konformacyjny przed fuzją jest znacznie lepszy w indukowaniu przeciwciał neutralizujących niż w stanie po fuzji. Wyzwaniem jest stworzenie stabilnego białka F przed fuzją. W sierpniu 2019 r. naukowcy z National Institutes of Health, George Washington University i University of Texas w Austin odkryli, że mogą wytwarzać stabilizowane podjednostkowe białko RSV przed fuzją. Zaszczepienie z jego użyciem ludzi w badaniach klinicznych I fazy wykazało 10-krotny wzrost miana przeciwciał neutralizujących przeciw białku F sprzed fuzji. Ten poziom przeciwciał neutralizujących jest znacznie wyższy niż w próbach klinicznych, w których zaszczepiono ludzi albo białkiem F po fuzji, albo strukturalnie niezdefiniowanym białkiem F. Autorzy podsumowali: „odkrycia te stanowią kliniczny dowód poprawności projektu szczepionki opartej na strukturze białka F, sugerują, że opracowanie efektywnej szczepionki przeciwko RSV będzie wykonalne i zapowiadają erę skutecznych szczepień”. W chwili obecnej w badaniach I/II fazy znajdują się co najmniej dwie żywe, atenuowane szczepionki na nośniku wirusowym (np. Bakulowirus) podawane pozajelitowo. Uzyskane wstępne wyniki są obiecujące – szczepionki są dobrze tolerowane i nie obserwowano nasilenia naturalnego zakażenie RSV u zaszczepionych dzieci, nareszcie pojawiła się nadzieja na skuteczną profilaktykę zakażeń RSV u niemowląt i dzieci.