Jakie są plusy i minusy szczepionek?

Sam fakt, że takie pytania są dzisiaj stawiane, świadczy o tym, że w obecnych czasach rodzice rzadko mają do czynienia z ciężkimi chorobami zakaźnymi u swoich dzieci. Dawniej rodzic, który widział jak dziecko chore np. na błonicę szarzeje, leje się przez ręce i z trudem chwyta powietrze, nie zadawałby takiego pytania. Błonica to bardzo drastyczny przykład, ale w przypadkach niemal każdej choroby, której można zapobiegać przez szczepienia, nawet często lekceważonej ospy wietrznej, jej przebieg kliniczny może być naprawdę ciężki, nieporównanie cięższy od niepożądanych odczynów poszczepiennych. Poważne odczyny poszczepienne zdarzają się rzadko: raz na kilka do kilkunastu tysięcy podanych dawek szczepionki i zwykle mają łagodny przebieg. Odczyny bardzo ciężkie, mogące mieć trwałe skutki zdrowotne, zdarzają się raz na setki tysięcy, a nawet miliony dawek. Nie można więc ich porównywać z częstymi powikłaniami chorób zakaźnych, którym te szczepienia zapobiegają.

Odporność po przebyciu choroby zakaźnej bywa trwała i bardzo skuteczna. Wiele współczesnych szczepionek rozwija jednak odporność porównywalną z odpornością po przebyciu choroby. W przypadku niektórych chorób, takich jak krztusiec, odporność poszczepienna ma ograniczoną trwałość (5-10 lat). Dlatego też szczepionkę tę podaje się w celu ochrony dzieci we wczesnym okresie życia, kiedy skutki choroby mogą być najcięższe (szczepienie podstawowe), a następnie w dalszych latach życia realizowane są szczepienia przypominające.

Ponadto masowe stosowanie szczepień zabezpiecza nie tylko dzieci szczepione, ale przez eliminowanie krążących w środowisku drobnoustrojów, zmniejsza się prawdopodobieństwo zachorowania niezaszczepionych dzieci.

W przypadku ospy prawdziwej, która została zlikwidowana (wyeradykowana) z powierzchni ziemi, szczepienia nie są stosowane. Stosujemy je jednak w stosunku do chorób, które zostały wyeliminowane w naszym regionie, ale występują w krajach sąsiednich lub nawet w odległych obszarach globu. Spadek zachorowań na daną chorobę powoduje brak występowania w populacji odporności naturalnej. W związku z tym mieszkańcy takiego obszaru są w wysokim odsetku podatni na zachorowanie na tę chorobę. W dzisiejszych czasach można szybko przywieźć chorobę nie występującą w Polsce nawet z odległych zakątków ziemi. Zawleczenie takiej choroby do Polski mogłoby doprowadzić do szybkiego rozwoju epidemii.

Jak to się dzieje, że obserwujemy zachorowania na chorobę, przeciw której była zastosowana szczepionka?  Wyjaśnienia są dwa:

• Wśród osób zaszczepionych mogą się zdarzać zachorowania na inne choroby o podobnych objawach jak ta, przeciw której dana osoba została zaszczepiona. Tak jest w przypadku zachorowań na zakażenia górnych dróg oddechowych. Prócz grypy, która jest najpoważniejszym problemem, wśród tych chorób podobne objawy wywołują inne wirusy, na które szczepionka przeciw grypie nie działa. Jeżeli rozpoznanie zakażenia górnych dróg oddechowych nie jest potwierdzone wirusologicznie, może to wcale nie być grypa.
• Żadna szczepionka nie ma 100% skuteczności i nie jest skuteczna u wszystkich zaszczepionych. Jednak odsetek osób uodpornionych drogą szczepień bywa dostatecznie duży, żeby szczepienia chroniły przeważającą większość osób zaszczepionych i w stosunku do tej większości dobrze spełniały swe zadanie. Jeżeli szczepionka ma 80% skuteczność, to po zaszczepieniu 1000 osób, 200 pozostaje nieuodpornionych. Natomiast, jeżeli szczepionka ma 95% skuteczność, to po zaszczepieniu 1000 osób, 50 osób pozostanie nieuodpornionych. Tak więc w wielomilionowych społeczeństwach, nawet skuteczne szczepienia powszechne pozostawiają pewną liczbę osób, które mogą zachorować pomimo zaszczepienia.