Szczepionka przeciw żółtej gorączce
Podsumowanie
O chorobie
Żółta gorączka jest ostrą chorobą wirusową, przenoszoną przez zakażone wirusem komary w regionach tropikalnych. Objawy żółtej gorączki obejmują gorączkę, bóle głowy, żółtaczkę, bóle mięśniowe, nudności, wymioty oraz uczucie zmęczenia. Niewielki odsetek pacjentów rozwija piorunujące objawy gorączki krwotocznej, z czego połowa umiera w ciągu 7-10 dni.
Pamiętaj, że:
- Żółta gorączka jest chorobą wirusową przenoszoną przez komary,
- Nie występuje w Polsce, ale jest częsta w tropikalnych regionach Afryki i Ameryki Środkowej i Południowej,
- Szczepionka jest zalecana podróżującym w regiony endemiczne, a dla podróżujących do niektórych krajów jest obowiązkowa.
W Polsce choroba ta nie występuje, w ostatnich latach nie rozpoznawano też zachorowań wśród turystów powracających z tropików. Wirus żółtej gorączki występuje natomiast endemicznie w tropikalnych regionach Afryki oraz Ameryki Środkowej oraz Południowej.
O szczepionce
Szczepionka przeciw żółtej gorączce zawiera żywe, osłabione cząstki wirusa. Szczepionka nie zawiera adiuwantów ani środków konserwujących. Wykazuje ona bardzo wysoką skuteczność, dając odporność na całe życie. 99% osób szczepionych rozwija ochronne przeciwciała po 30 dniach. W Polsce szczepionka jest zalecana podróżującym w tereny endemiczne. Niektóre kraje wprowadziły obowiązek szczepienia przeciw żółtej gorączce dla wszystkich przekraczających ich granicę.
Przeciwwskazaniem do szczepienia są wiek do 9 miesiąca życia, ciąża, poważne uczulenia na białko jaja kurzego oraz poważny niedobór układu odpornościowego. Rzadko dochodzi do niepożądanych odczynów poszczepiennych. W 4 przypadkach na milion podanych dawek dochodzi do objawów zapalnych w obrębie wątroby, nerek lub ośrodkowego układu nerwowego. Ryzyko NOP jest większe u osób powyżej 60 r.ż. oraz osób z obniżoną odpornością.
O chorobie
Co to jest żółta gorączka?
Żółta gorączka jest ostrą wirusową chorobą z grupy gorączek krwotocznych, która jest przenoszona przez ukąszenia komarów. Nazywa się „żółta” ponieważ u części pacjentów występują objawy żółtaczki. Okres inkubacji po kontakcie z wirusem wynosi od 3 do 6 dni. Nie jest łatwo rozpoznać tę chorobę, szczególnie w jej wczesnej fazie. W regionach tropikalnych wiele innych chorób ma bardzo podobne objawy, np. malaria, leptospiroza, wirusowe zapalenie wątroby, gorączka denga lub inne gorączki krwotoczne. Żółtą gorączkę można więc rozpoznać tylko za pomocą specjalistycznego badania laboratoryjnego.
Wirus żółtej gorączki jest przenoszony przez kilka gatunków komarów. Komary te żyją w różnych środowiskach, np. preferują okolice zamieszkane przez ludzi, żyją tylko w lasach deszczowych lub zamieszkują oba ekosystemy. W związku z tym transmisja wirusa zachodzi w trzech cyklach:
- W cyklu leśnym małpy zamieszkujące lasy deszczowe kąsane są przez leśne komary, które przenoszą wirusa na inne małpy. Ludzie zakażają się wirusem przypadkowo, podczas pracy w lesie lub wycieczki turystycznej,
- W cyklu pośrednim komary żyjące na pograniczu dżungli oraz terenów zamieszkałych, zakażają zarówno małpy jak i lokalnych mieszkańców.
- W cyklu miejskim dochodzi do epidemii, gdy zakażeni ludzie przenoszą się do gęsto zaludnionych miast z dużymi populacjami komarów. Komary zaczynają roznosić zakażenie pomiędzy mieszkańcami miasta. Jeżeli znaczna część mieszkańców nie zetknęła się wcześniej z wirusem i nie została zaszczepiona, wybucha epidemia.
Jakie są objawy żółtej gorączki?
U znacznej części osób zakażonych przebieg jest bezobjawowy. Objawy zaczynają się od bardzo silnych bólów głowy, pleców, kończyn, dreszczy, nudności i gorączki. Czasami po kilku dniach początkowe objawy ustępują, jednak u niektórych pacjentów (ok. 12% zakażonych) choroba przechodzi w fazę krwotoczną z charakterystycznym zażółceniem skóry, zaczerwienieniem spojówek, wybroczynami i wylewami na błonach śluzowych, krwawieniami do przewodu pokarmowego i narządów wewnętrznych.
Jak poważne mogą być objawy żółtej gorączki?
Żółta gorączka należy do grupy chorób określanych mianem gorączek krwotocznych. W niektórych przypadkach choroba może mieć piorunujący przebieg. Najciężej choroba przebiega u małych dzieci i osób starszych. Wśród ciężkich powikłań związanych ze złymi rokowaniami wymienia się uszkodzenie wątroby i nerek oraz krwawienia do przewodu pokarmowego (gorączka krwotoczna). Około połowa pacjentów z krwotoczną postacią choroby umiera po 7-10 dniach. Nie ma żadnego leku który zwalcza wirusa żółtej gorączki.
Jak wiele zachorowań na żółtą gorączkę występuje na świecie?
Żółta gorączka występuje endemicznie w ponad 30 krajach w Afryce i 10 krajach Ameryki Południowej i Środkowej.
Pod koniec XX w. każdego roku odnotowywano 200 000 zachorowań i 30 000 zgonów z powodu żółtej gorączki.
Rejony o stałej lub okresowej transmisji wirusa żółtej gorączki obejmują:
- Kraje Afryki (Kenia, Uganda, Angola, Benin, Burkina Faso, Burundi, Czad, Demokratyczna Republika Konga, Erytrea, Etiopia, Gabon, Gambia, Ghana, Gwinea, Gwinea Bissau, Gwinea Równikowa, Kamerun, Kenia, Kongo, Liberia, Mali, Mauretania, Niger, Nigeria, Rwanda, Senegal, Sierra Leone, Somalia, Sudan, Tanzania, Togo, Uganda, Wybrzeże Kości Słoniowej, Wyspy Świętego Tomasza i Książęca, Zambia),
- Kraje Ameryki Południowej i Środkowej (Argentyna, Boliwia, Brazylia, Ekwador, Gujana, Gujana Francuska, Kolumbia, Panama, Paragwaj, Peru, Surinam, Trynidad i Tobago, Wenezuela).
Ryzyko zakażenia żółtą gorączką jest dziesięć razy wyższe w Afryce Subsaharyjskiej niż w Ameryce Południowej.
W zachodniej części Afryki do zakażeń dochodzi najczęściej w późnej porze deszczowej oraz wczesnej porze suchej (lipiec-październik), w Ameryce Południowej – podczas pory deszczowej w Brazylii i w Peru (styczeń- marzec). Ryzyko zachorowania u niezaszczepionych podróżujących podczas 2-tygodniowego pobytu wynosi:
- w Afryce od 1:2000 do 1:10000,
- w Ameryce Południowej i Środkowej od 1:20000 do 1:100000.
Od grudnia 2016 r. z epidemią żółtej gorączki walczy Brazylia. Od stycznia do 20 kwietnia 2017 r. w Brazylii odnotowano 1 449 zachorowań (768 podejrzanych i 681 potwierdzonych), które dla 270 osób zakończyły się zgonem. Przypadki zachorowań w 2017 r. zgłoszono również w Boliwii, Kolumbii, Ekwadorze, Peru i Surimane.
O szczepionce
Jakie szczepionki przeciw żółtej gorączce są dostępne?
Szczepionka przeciw żółtej gorączce należy do grupy szczepionek żywych. Zawiera atenuowany (osłabiony) szczep wirusa szczepionkowego o nazwie 17D, który jest hodowany w zalężonych jajach kur. Szczepionka nie zawiera adiuwantów ani środków konserwujących.
Szczepionka przeznaczona jest dla dzieci powyżej 9 m.ż., młodzieży i osób dorosłych. Niezależnie od wieku podawana jest w dawce 0,5 ml.
W Polsce jest dostępny jeden preparat szczepionki przeciw żółtej gorączce o nazwie handlowej STAMARIL (podmiot odpowiedzialny: Sanofi Pasteur S.A. Francja). Szczepionka jest przygotowana w postaci proszku i rozpuszczalnika do podania podskórnie lub domięśniowo.
Dlaczego warto się szczepić przeciw żółtej gorączce?
Żółta gorączka to bardzo niebezpieczna choroba zakaźna o wskaźniku śmiertelności w ciężkiej postaci choroby (gorączka krwotoczna) wynoszącym 50%. W krajach tropikalnych Afryki i Ameryki Południowej i Środkowej, gdzie warunki klimatyczne sprzyjają rozwojowi komarów roznoszących chorobę, stanowi ważny problem zdrowia publicznego.
Dotychczas nie znamy skutecznego leku. W przypadku choroby możliwa jest tylko terapia objawowa. Dlatego tak ważne jest zapobieganie zakażeniu wirusem żółtej gorączki, poprzez szczepienia ochronne i stosowanie środków chroniących przed komarami.
Komu i kiedy można podawać szczepionkę przeciw żółtej gorączce?
Szczepionka przeciw żółtej gorączce może być podawana dla dzieci w wieku powyżej 9 m. ż., młodzieży i dorosłych szczególnie narażonych na zachorowanie na żółtą gorączkę o ile nie występują przeciwwskazania.
Szczepionka przeciw żółtej gorączce jest zalecana:
- podróżującym, przejeżdżającym lub mieszkającym w obszarach endemicznego i epidemicznego występowania choroby, szczególnie w krajach Afryki Subsaharyjskiej oraz krajach Ameryki Południowej i Środkowej.
- podróżującym do krajów, w których zgodnie z Międzynarodowymi Przepisami Zdrowotnymi wymagany jest Międzynarodowy Certyfikat Szczepień (żółta karta) (zgodnie z aktualna listą przedstawioną przez WHO).
Szczepionkę należy podać minimum 10 dni przed wyjazdem w teren zagrożony żółtą febrą.
Kto nie powinien zostać zaszczepiony przeciw żółtej gorączce?
Szczepionka przeciw żółtej gorączce nie powinna być podawana osobom, u których:
- wystąpiła reakcja anafilaktyczna po poprzedniej dawce szczepionki,
- występuje choroby przebiegającej z wysoką gorączką lub zaostrzenie choroby przewlekłej,
- występuje reakcja alergiczna na białko jaja kurzego,
- występują wrodzone i nabyte niedobory odporności,
- kobiet w ciąży,
- młodszych niż 6 m.ż.
Szczególnych środków ostrożności wymaga wiek powyżej 60 lat, który jest czynnikiem zwiększonego ryzyka ciężkich NOP (choroby trzewnej (Yellow fever vaccine-associated viscerotropic disease, YEL-AVD) oraz choroby neurotropowej (Yellow fever vaccine-associated neurotropic disease YEL-AND).
Jakie ryzyko jest związane ze szczepieniem przeciw żółtej gorączce?
Szczepionka przeciw żółtej gorączce jest bardzo bezpieczna. Bardzo rzadko dochodzi do poważnych odczynów poszczepiennych. U 4-8 osób na milion zaszczepionych może dojść do stanu zapalnego wątroby, nerek lub ośrodkowego układu nerwowego.
Ryzyko poważnych odczynów poszczepiennych jest większe u osób powyżej 60 r.ż. oraz u osób z zaburzeniami odporności z powodu HIV/AIDS lub z chorobami grasicy. Osoby starsze powinny zostać zaszczepione tylko po wnikliwej kwalifikacji lekarskiej.
Jak długo utrzymuje się odporność po szczepieniu przeciw żółtej gorączce?
Przebycie choroby pozostawia odporność na całe życie.
Szczepienie w postaci pojedynczej dawki daje odporność długoletnią.
Zgodnie z nowymi rekomendacjami Strategicznej Grupy Doradczej Ekspertów WHO ds. Szczepień (SAGE) podawanie dawek przypominających szczepionki przeciw żółtej gorączce nie jest konieczne. Badania wykazały, że szczepienie podstawowe (1 dawka) zapewnia wieloletnią ochronę przed zachorowaniem. Nowe stanowisko WHO zmienia konsekwentnie Międzynarodowe Przepisów Zdrowotne (International Health Regulations) unieważniając konieczność szczepień przypominających przeciw żółtej gorączce u osób podróżujących do regionów zagrożonych tą chorobą.
Gdzie można zaszczepić się przeciw żółtej gorączce?
Szczepienie przeciw żółtej gorączce jest zalecane dla podróżujących do krajów endemicznego występowania choroby.
Szczepienie można wykonać w jednej z placówek, gdzie wykonuje się szczepienia podróżujących
Kalendarz szczepień
Szczepionka przeciw żółtej gorączce w Programie Szczepień Ochronnych
Szczepionka przeciw żółtej gorączce jest zalecana osobom nieszczepionym, które wyjeżdżają na obszary zagrożone zakażeniem wirusem żółtej gorączki.
Czytaj więcej
Kto opracował szczepionkę przeciw żółtej gorączce?
Szczepionkę przeciw żółtej gorączce opracował w 1937 r. amerykański lekarz Max Theiler, specjalista w zakresie chorób tropikalnych, bakteriolog i epidemiolog pochodzący z Afryki Południowej. Max Theiler udowodnił, że żółta febra jest wywoływana przez wirusa. Razem z zespołem opracował żywa szczepionkę, która zawiera atenuowanego (osłabionego) wirusa szczepionkowego o nazwie 17D hodowanego w zarodkach kurzych.
Opracowana przez niego szczepionka uratowała życie milionom żołnierzy walczącym w tropikach podczas drugiej wojny światowej. Za odkrycia dotyczące żółtej febry i opracowanie skutecznej szczepionki został uhonorowany Nagrodą Nobla w roku 1951.
Jeżeli nie mamy dokumentacji szczepień przeciw żółtej gorączce, jak sprawdzić czy mamy odporność?
Podanie pojedynczej dawki szczepionki prowadzi do wytworzenia długotrwałej odporności u ponad 95% zaszczepionych.
W przypadku braku dokumentacji o wykonanym szczepieniu w przeszłości można sprawdzić poziom przeciwciał ochronnych. Poziom ochronny przeciwciał po szczepieniu przeciw żółtej gorączce wynosi 0,7 IU/ml
W jakich krajach są obowiązkowe szczepienia przeciw żółtej gorączce?
Kraje, gdzie występuje ryzyko zachorowania na żółtą gorączkę i przy wjeździe wymagane są dowody szczepień przeciw żółtej gorączce są wymienione na stronie WHO (aktualna lista krajów). W czasie podróży do wielu krajów należy również brać pod uwagę sytuację, kiedy szczepienie przeciwko żółtej gorączce nie jest obowiązkowe u podróżnych przylatujących do danego kraju bezpośrednio z Europy, jednak jest ono wymagane od wszystkich osób ≥1. roku życia, przybywających do tego kraju z terenów zagrożonych transmisją żółtej gorączki.
Szczegółowe informacje o szczepieniach obowiązkowych do poszczególnych krajów i regionów, z uwzględnieniem aktualnej sytuacji epidemiologicznej są publikowane i uaktualniane na stronach internetowych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) oraz amerykańskiego Ośrodka Kontroli i Prewencji Chorób (CDC).
W jakim wieku dziecko można zaszczepić przeciw żółtej gorączce?
Szczepionka przeciw żółtej gorączce zalecana jest podróżującym do krajów gdzie występuje transmisja wirusa żółtej gorączki. Można ją podawać wszystkim podróżującym w wieku ≥ 9 mies. Dzieciom w wieku 6-9 mies. szczepionkę można podawać jedynie w wyjątkowych sytuacjach, w przypadku szczególnie dużego ryzyka zachorowania. Szczepionki nie można podawać dzieciom poniżej 6 miesięcy ze względu na ryzyko choroby neurotropowej, którą w rzadkich przypadkach może wywołać szczepienie.
Schemat szczepienia obejmuje podanie 1 dawki szczepionki przynajmniej 10 dni przed przyjazdem do obszaru endemicznego występowania żółtej gorączki.
- Centers for Disease Control and Prevention: CDC Health Information for International Travel 2012. Atlanta: U.S. of Health and Human Services, Public Health Service 2011.
- World Health Organization: International Health Regulations (2005). Wyd. 2, WHO Press, Geneva 2009
- Staples J., Gershman M., Fischer M. i wsp.: Yellow Fever Vaccine. Recommendations of the Advisory Commitee on Immunization Practices (ACIP), MMWR 2010, 59: 1–27.
- World Health Organization: International Travel and Health 2012, WHO Press, Geneva 2012.
- WHO. Report. Vaccines and vaccination against yellow fever: WHO Position paper, June 2013- Recommendations. Vaccine, 2015, 33, 76-77.
- Centers for Disease Control and Prevention: Clinical update. Yellow fever vaccine booster. http://wwwnc.cdc.gov/travel/news-announcements/yellow-fever-vaccine-booster.
- Daniel Lucey, MD, MPH; Lawrence O. Gostin, JD. A Yellow Fever Epidemic: A New Global Health Emergency? JAMA, May 2016 DOI: 10.1001/jama.2016.6606
- Mapa dla podróżujących do Brazylii, gdzie wskazano miejsca występowania żółtej gorączki:
- ECDC. Epidemiological update: Yellow fever outbreak in Brazil. 28.04.2017
- Wroczyńska A. Jak udokumentować szczepienie przeciw żółtej gorączce? Medycyna Praktyczna/Szczepienia.