Czym są niepożądane odczyny poszczepienne?
Podsumowanie
Niepożądany odczyn poszczepienny (NOP) to zaburzenie stanu zdrowia, które wystąpiło w okresie 4 tygodni po podaniu szczepionki. Wyjątek stanowią odczyny po szczepieniu BCG – w tych wypadkach kryterium czasowe jest znacznie wydłużone, co wynika ze specyfiki szczepionki.
- Niepożądane odczyny poszczepienne są starannie monitorowane przez liczne instytucje,
- W razie wątpliwości dotyczących bezpieczeństwa, szczepionki są natychmiast wycofywane i sprawdzane,
- Ciężkie niepożądane odczyny poszczepienne, wymagające hospitalizacji, występują nieporównanie rzadziej niż powikłania chorób przed którymi chronią.
Częstość występowania NOP zależy od rodzaju szczepionki. Przy szczepionkach stosowanych w Polsce jeden NOP występuje przeciętnie raz na 10 000 szczepień. Pod względem częstości można je podzielić na odczyny bardzo częste, częste, umiarkowanie częste, rzadkie i bardzo rzadkie. Przykładowo reakcja anafilaktyczna może wystąpić z częstością 1 na milion podanych dawek szczepionki, natomiast objawy miejscowe z częstością 1 na 10 podanych dawek.
Rozpoznanie NOP to zadanie lekarza po zbadaniu szczepionej osoby. Do niepokojących objawów można zaliczyć wysoką gorączkę, wysypkę, trudności z oddychaniem, długi płacz i problemy z utuleniem dziecka lub inne, pojawiające się po szczepieniu. W przypadku dorosłych niepokój powinno wzbudzić złe samopoczucie. Gorączce zwykle towarzyszy kaszel, zaczerwienione gardło, czasem biegunka. Bardzo rzadkim NOP są drgawki, które mogą występować przy wysokiej gorączce (tzw. drgawki gorączkowe) lub niezależnie od temperatury ciała jako drgawki niegorączkowe. Mogą one sygnalizować uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego lub zatrucie.
Czym jest niepożądany odczyn poszczepienny?
Niepożądany odczyn poszczepienny (NOP) jest zaburzeniem stanu zdrowia, które wystąpiło w okresie 4 tygodni po podaniu szczepionki. Wyjątek stanowią odczyny po szczepieniu BCG – w tych wypadkach kryterium czasowe jest znacznie wydłużone, co wynika ze specyfiki szczepionki.
Niepożądane odczyny poszczepienne są wynikiem:
• przypadkowo występujących objawów zaburzenia zdrowia występujących w tym samym czasie co szczepienie,
• nieprawidłowego wykonania szczepienia lub wadą szczepionki,
• indywidualnej reakcji organizmu osoby szczepionego na podanie szczepionki,
• działania samej szczepionki (np. uczulenia na jej składnik), co najczęściej jest związane z niezastosowaniem się do przeciwwskazań dotyczących podania danej szczepionki.
Tak szeroka definicja odczynu poszczepiennego zapewnia wykrycie również rzadkiego odczynu, zupełnie nowego, czy tylko czasowo związanego ze szczepieniem.
Każde zaburzenie stanu zdrowia, które może mieć związek ze szczepieniem podlega zgłoszeniu przez lekarza. Lekarz na podstawie objawów klinicznych oraz badania lekarskiego podejmuje decyzję o zasadności zgłoszenia danego przypadku do nadzoru jako podejrzenie NOP, kierując się listą NOP wymienioną w załączniku do Rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie niepożądanych odczynów poszczepiennych oraz kryteriów ich rozpoznawania oraz prawdopodobną lub ustaloną etiologią rozpoznanych zaburzeń.
Każdy NOP zgłoszony na formularzu zgłoszenia jest analizowany i kwalifikowany na podstawie kryteriów opracowanych przez ekspertów. Wyniki są ostatecznie gromadzone, rejestrowane, analizowane i weryfikowane w Zakładzie Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego-Państwowego Zakładu Higieny i udostępniane w Biuletynie Szczepienia Ochronne.
Jak często występują niepożądane odczyny poszczepienne?
Informacje dotyczące zgłoszonych przez lekarzy NOP są udostępniane na stronie internetowej NIZP-PZH w postaci Biuletynu „Szczepienia ochronne w Polsce”.
Z danych wynika, że w ostatnich latach obserwujemy stopniowy wzrost liczby zgłoszeń np. w 2008 roku zarejestrowano 982 NOP-y, w 2011 roku – 1130, a w 2015 roku – 2111 NOP-ów. Analiza pozwala stwierdzić, że wzrost liczby zgłoszeń wynika z obserwowanej poprawy działania systemu nadzoru nad NOP-ami, a nie ze wzrostu odczynowości szczepionek.
Ciężkie NOP-y występują niezwykle rzadko. Nawet jeśli na 2111 NOP-ów zakwalifikowanych w 2015 roku, stwierdzono 3 odczyny ciężkie, to stanowią one 0,1% wszystkich NOP-ów.
W Polsce jeden NOP występuje z częstością średnio raz na 10 000 podanych dawek szczepionki.
Częstość występowania niepożądanych odczynów poszczepiennych (NOP) zależy od rodzaju szczepionki.
Dla poszczególnych szczepionek, pod względem ich częstości, rozróżnia się odczyny:
• bardzo częste (>1/10 podanych dawek),
• częste (>1/100 dawek),
• umiarkowanie częste (>1/1000 dawek),
• rzadkie (>1/10 000 dawek),
• bardzo rzadkie (<1/10 000 dawek).
Szczegółowe informacje o częstości występowania NOP dla danej szczepionki można znaleźć w ulotce dołączonej do opakowania lub w Charakterystyce Produktu Leczniczego.
Przykłady częstości występowania NOP-ów:
Objawy miejscowe po podaniu szczepionki MMR (przeciw odrze, śwince i różyczce) występują z częstością 1/10 podanych dawek.
Ciężki NOP jakim jest wstrząs anafilaktyczny występuje u 1–3 osób/1 000 000 podanych dawek szczepionki.
Objawy porażeń po podaniu doustnej szczepionki przeciw poliomyelitis podawanej w przeszłości występowały z częstością 1 przypadek na 1 milion zastosowanych dawek.
Jak rozpoznać czy określony objaw stanowi niepożądany odczyn poszczepienny?
Jeżeli w ciągu kilku dni po szczepieniu dziecko ma:
- wysoką gorączkę (powyżej 38oC),
- wysypkę,
- trudności z oddychaniem,
- długo płacze,
- nie można go utulić,
- ma duży, bolesny obrzęk i zaczerwienienie w miejscu wstrzyknięcia,
- lub ma inny, niepokojący objaw.
Lekarz po zbadaniu dziecka uznaje bądź wyklucza związek powyższych objawów ze szczepieniem. Podobnie dorosły w przypadku zaburzeń stanu zdrowia powinien skonsultować się z lekarzem.
Czy obawy dotyczące niepożądanych odczynów poszczepiennych są uzasadnione?
Gdzie można znaleźć informacje o niepożądanych odczynach poszczepiennych?
Szczegółowe informacje o rodzaju oraz częstości występowania niepożądanych odczynów poszczepiennych (NOP) można znaleźć w ulotce dołączonej do opakowania danej szczepionki oraz w Charakterystyce Produktu Leczniczego (ChPL). Informacje te wynikają z przeprowadzonych badań klinicznych ocenianych w czasie rejestracji szczepionki, badań porejestracyjnych oraz oceny występowania NOP po zarejestrowaniu szczepionki, w czasie kiedy jest ona dostępna na rynku.
Aktualne Charakterystyki Produktu Leczniczego dla każdej szczepionki można odnaleźć na stronie Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych lub na stronie Europejskiej Agencji Leków (w przeglądarce należy wpisać nazwę handlową szczepionki i słowa Charakterystyka Produktu Leczniczego). Informacje dotyczące niepożądanych odczynów poszczepiennych, które zgłoszono po podaniu szczepionek dostępnych na rynku w Polsce można znaleźć na stronach Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego-Państwowego Zakładu Higieny w Biuletynie „Szczepienia Ochronne w Polsce” w danym roku, np. informacje za 2015 rok znajdują się na stronach 85-91 tego biuletynu.
Czy po szczepieniu mogą wystąpić drgawki?
Drgawki są to niekontrolowane ruchy kończyn i tułowia, spowodowane wzrostem napięcia mięśniowego oraz szybkimi, naprzemiennymi skurczami mięśni.
Drgawki mogą występować:
• przy wysokiej gorączce jako tzw. drgawki gorączkowe, proste lub złożone,
• niezależnie od temperatury ciała jako drgawki nie gorączkowe (mogą sygnalizować uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego lub występować przy zatruciach).
Ze szczepieniem związane jest ryzyko występowania drgawek gorączkowych prostych, które trwają nie dłużej niż 15 min, nie powracają w ciągu 24 godz. i nie zostały poprzedzone innymi zaburzeniami neurologicznymi.
Drgawki gorączkowe złożone lub drgawki bez gorączki związane są z przyczynami organicznymi.
Epizod drgawek gorączkowych może być wywołany przez gorączkę, która wystąpi po podaniu szczepionki przeciw odrze, śwince i różyczce (MMR) oraz rzadziej szczepionki przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi (DTP).
Drgawki gorączkowe związane ze szczepionką MMR występują zwykle w okresie 5-14 dni (najczęściej 7-12 dni) po podaniu pierwszej dawki tej szczepionki. Częstość występowania oceniana jest na 1 epizod na 3000-4000 zaszczepionych dzieci.
Drgawki gorączkowe związane ze szczepionką DTP występują zwykle 1-2 dni po podaniu pierwszej lub drugiej dawki (najrzadziej trzeciej dawki) szczepionki. Częstość występowania oceniana jest na 1 epizod na 11 100-16 660 dzieci szczepionych szczepionką DTwP z pełnokomórkowym składnikiem krztuśca oraz na ok. 19 500 dzieci szczepionych szczepionką DTaP z bezkomórkowym składnikiem krztuśca, w przypadku szczepionki skojarzonej DTaP-IPV+Hib (5 w 1) ryzyko oceniono na <1 epizod na 25 000 zaszczepionych dzieci.
Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Neurologów Dziecięcych wystąpienie prostych drgawek gorączkowych nie jest przeciwwskazaniem do dalszych szczepień.
Drgawki gorączkowe generalnie występują w populacji dzieci w wieku od 6 miesięcy do 5 lat. W grupie 2-3% dzieci pod wpływem gorączki dochodzi do 1 epizodu drgawek gorączkowych, u 30-40% z nich dochodzi do ponownego epizodu.
Czy można odróżnić odczyn po szczepieniu i niepożądany odczyn poszczepienny?
Podanie szczepionki zawsze wywołuje reakcje układu odporności, produkowane są przeciwciała i komórki odpornościowe, u niektórych osób szczepionych reakcje układu odporności możemy obserwować pod postacią odczynów poszczepiennych. Tak więc odczyn po szczepieniu jest zazwyczaj spodziewaną reakcją osoby której podano szczepionkę wynikającą z zainicjowanych po jej podaniu reakcji układu odporności. Zależy od rodzaju podanej szczepionki, jej składu oraz indywidualnej reakcji osoby szczepionej. Najczęściej występują odczyny łagodne, w miejscu wkłucia, są to obrzęk, bolesność, zaczerwienienie. Najbardziej charakterystyczne są odczyny typowe dla danej szczepionki, najbardziej znanym jest odczyn po prawidłowym podaniu szczepionki przeciw gruźlicy, gdzie po kilku tygodniach w miejscu wstrzyknięcia pojawia się naciek, rumień i grudka z pęcherzykiem z ropną zawartością. Po zagojeniu u prawie 95% szczepionych pozostaje charakterystyczna blizna.
Z kolei niepożądany odczyn poszczepienny (NOP) oznacza nasilone reakcje o dłuższym czasie utrzymywania się, zwykle np. 3-4 dni oraz większym nasileniu np. zaczerwienienie obejmujące całe ramię. Rzadziej dochodzi do ogólnych NOP, jak gorączka, gorsze samopoczucie, osłabienie. Tak miejscowe jak i ogólne NOP nie są przeciwwskazaniem do dalszego prowadzenia szczepień. Zwykle ustępują samoistnie po około dwóch, trzech dniach, bez powikłań. Poważne odczyny poszczepiennej jak omdlenie lub zaburzenie przytomności, trudny do utulenia płacz, bardzo wysoka gorączka (40ºC) w ciągu dwóch dni po szczepieniu, wysypka, rumień skórny, drgawki zdarzają się bardzo rzadko. Gwałtowne reakcje poszczepienne pojawiają się w ciągu kilku-kilkunastu minut po szczepieniu, dlatego zaleca się obserwację pacjenta po podaniu szczepionki. O każdej nietypowej reakcji na szczepienie trzeba informować lekarza. Ponadto NOP-y obejmują szereg różnych objawów, charakterystycznych dla określonych szczepionek i mogą dodatkowo wynikać z jakichkolwiek błędów związanych z przygotowaniem czy podaniem szczepionek.
Kto i gdzie może w Polsce zgłaszać NOP?
Niepożądane odczyny poszczepienne (NOP) w Polsce można zgłaszać na dwa sposoby:
- w ramach obowiązkowego systemu zgłaszania NOP przez lekarzy za pośrednictwem Inspekcji Sanitarnej. Lekarze zgłaszają podejrzenia NOP do Powiatowych Stacji Sanitarno-Epidemiologicznych, skąd trafiają one do Zakładu Epidemiologii NIZP-PZH, gdzie podlegają weryfikacji i analizie przez ekspertów. Informacje o liczbie i rodzaju zebranych tą drogą NOP są udostępniane w Biuletynie Szczepienia Ochronne na stronie NIZP-PZH i przekazywane do Głównego Inspektoratu Sanitarnego. A więc jeżeli rodzic zauważy niepokojące objawy u zaszczepionego dziecka, powinien zgłosić się do lekarza, który na podstawie informacji od rodziców, oceny stanu zdrowia dziecka oraz obowiązujących kryteriów, podejmuje decyzję o zasadności zgłoszenia NOP. Lekarz ma obowiązek zgłoszenia każdego rozpoznanego przez siebie NOP w ciągu 24 godzin od powzięcia podejrzenia jego wystąpienia. Kryteria rozpoznania i sposób zgłaszania są w tym wypadku uregulowane prawem.
- w ramach dobrowolnego systemu nadzoru NOP, każda osoba zainteresowana, w tym np. rodzic/opiekun dziecka, może zgłosić podejrzenie NOP bezpośrednio do Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, gdzie są one gromadzone i analizowane w Departamencie Monitorowania Działań Niepożądanych tego Urzędu, a następnie przekazywane do europejskiej bazy danych tzw. EudraVigilance (European Union Drug Regulating Authorities Pharmacovigilance) nadzorowanej przez Europejską Agencję Leków (European Medicines Agency, EMA). Ten sposób zgłaszania NOP nie wymaga potwierdzenia przez pracownika służby zdrowia. Jest to system dobrowolny, co oznacza, że jeśli uznamy że po szczepieniu wystąpiły objawy, które wg nas wymagają zgłoszenia, możemy to zrobić. Zgłoszenia można dokonać za pomocą tradycyjnej poczty, faxem, emailem, telefonicznie czy też dzięki mobilnej aplikacji na smartfony Mobit Skaner. Na stronie internetowej URPLWMiPB dostępne są odpowiednie formularze zgłoszeniowe. Zgłoszenia o NOP zbierane w URPLWMi PB obejmują zgłoszenia: fachowych pracowników opieki medycznej, pacjentów/ opiekunów, stacji sanitarno-epidemiologicznych oraz podmiotów odpowiedzialnych. Zgłoszenie polega na wypełnieniu i odesłaniu formularza zgłoszeniowego umieszczonego na stronie internetowej urzędu.
Oba systemy działają równoległe.
Kiedy powinno się zgłosić podejrzenie niepożądanego odczynu poszczepiennego?
Zgodnie z przyjętą definicją NOP nazywamy zaburzenia stanu zdrowia, które wystąpiły w okresie 4 tygodni po podaniu szczepionki. Wyjątek stanowią odczyny po szczepieniu BCG – w tych wypadkach kryterium czasowe jest znacznie wydłużone, co wynika ze specyfiki szczepionki. Kontynuując dalej definicję, należy dodać, że niepożądane odczyny poszczepienne są wynikiem:
- indywidualnej reakcji organizmu człowieka szczepionego na podanie szczepionki
- błędu wykonania szczepionki lub błędu podania szczepionki;
- zjawisk od szczepienia niezależnych, a tylko przypadkowo pojawiających się po szczepieniu.
Każde zaburzenie stanu zdrowia mogące mieć związek ze szczepieniem podlega zgłoszeniu. W związku z tym każdy (lub rodzic/opiekun w przypadku dziecka) powinien niezwłocznie skontaktować się z lekarzem i zgłosić wszelkie niepokojące objawy. Lekarz na podstawie opisanych przez pacjenta objawów klinicznych oraz badania lekarskiego podejmuje decyzję o zasadności zgłoszenia danego przypadku do nadzoru jako NOP, kierując się m.in. listą NOP wymienioną w załączniku do Rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie niepożądanych odczynów poszczepiennych oraz kryteriów ich rozpoznawania, oraz prawdopodobną lub ustaloną etiologią rozpoznanych zaburzeń jak np. wystąpieniem gorączki, osłabieniem apatytu u dziecka z infekcją dróg moczowych, czy wystąpieniem kataru, kaszlu, gorączki u dziecka z infekcją górnych dróg oddechowych. Są to przykłady nałożenia się objawów infekcji dróg moczowych, górnych dróg oddechowych oraz ustalonego ustawowego czasu zgłoszenia objawów jako NOP. W tym przypadku infekcja wystąpiła niezależnie od szczepienia, a więc nie jest NOP-em.
Na podstawie wieloletnich doświadczeń wynikających ze stosowania szczepionek oraz prowadzenia monitorowania NOP w Polsce w ramach rutynowego nadzoru epidemiologicznego, dzisiaj wiemy jakie odczyny najczęściej występują po określonych szczepionkach. Należy także mocno podkreślić, że szeroka definicja odczynu poszczepiennego zapewnia także wykrycie rzadkiego odczynu, zupełnie nowego, czy tylko czasowo związanego ze szczepieniem. Każdy zgłoszony na formularzu zgłoszenia NOP jest analizowany i kwalifikowany na podstawie kryteriów opracowanych przez światowych ekspertów. Od końca 2013 r. rodzice i wszystkie osoby zainteresowane mogą zgłaszać niepożądane odczyny poszczepienne dodatkowo bezpośrednio za pośrednictwem Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych.
Dlaczego warto zgłaszać NOP-y?
Zgłaszanie NOP-ów jest obowiązkiem ustawowym, który zobowiązuje lekarzy podejrzewających lub rozpoznających niepożądany odczyn poszczepienny do przesłania informacji na specjalnym, urzędowym formularzu do Państwowej Inspekcji Sanitarnej, a następnie do NIZP-PZH. NIZP-PZH został wskazany przez Głównego Inspektora Sanitarnego do prowadzenia rejestracji i oceny występowania NOP-ów w naszym kraju. Rejestr NOP-ów jest jednym z elementów pozwalających dokonać oceny bezpieczeństwa szczepień. Dzięki zgłaszaniu NOP-ów do systemu nadzoru:
- monitorowane są poznane odczyny
- wykrywane są nowe, nietypowe i rzadkie odczyny
- prowadzona jest kontrola bezpieczeństwa nowo wprowadzonych szczepionek
- wykrywane są partie szczepionek ze zwiększonym odsetkiem odczynów
- wpływają na kształtowanie polityki szczepień
Odpowiedź na zadanie pytanie, czy warto jest zgłaszać NOP-y, jest oczywista. Tak, warto, a nawet trzeba, bo jest to najważniejszy element rzetelnej oceny bezpieczeństwa szczepień.
Która stacja powinna zarejestrować zgłoszenie wystąpienia NOP, tam gdzie rozpoznano NOP, czy tam gdzie wykonano szczepienie?
NOP zgłaszamy do Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej, której podlega poradnia wykonująca szczepienie. Najczęściej jest tak, że jest to stacja na terenie której rozpoznano NOP i jednocześnie na terenie której wykonano szczepienie. Ale może zdarzyć się, sytuacja, że szczepienie wykonano w rejonie podlegającym jednej stacji, a NOP rozpoznano gdzie indziej, na terenie podlegającej innej stacji (np. w czasie pobytu na wakacjach). Wówczas NOP zgłaszany jest do stacji obejmującej obszar pojawienia się NOP-u. Stacja, do której zgłoszono rozpoznany NOP np. „na wakacjach” informuje stację w miejscu zamieszkania o zaistniałym zdarzeniu.
Co należy zrobić, jeżeli przez pomyłkę podano podwójną dawkę szczepionki?
W przypadku podania przez pomyłkę podwójnej dawki szczepionki należy obserwować pacjenta pod kątem wystąpienia ewentualnych niepożądanych odczynów poszczepiennych. Jeżeli wystąpią jakiekolwiek zaburzenia zdrowia lekarz powinien to zgłosić jako NOP zgodnie z wymaganą procedurą zgłoszenia wskazując dodatkowo w formularzu zgłoszenia informację, że dziecku podano nieprawidłową dawkę szczepionki.
Takie zgłoszenie należy również przekazać producentowi szczepionki, który monitoruje jej bezpieczeństwo w przypadku przedawkowania.
Informacje dotyczące bezpieczeństwa szczepionki w przypadku przedawkowania można znaleźć w Charakterystyce Produktu Leczniczego danej szczepionki w punkcie 4.9.
Jak należy interpretować dane o NOP z bazy VAERS?
Baza VAERS (Vaccines Adverse Reporting System) to system dobrowolnego raportowania o niepożądanych odczynach poszczepiennych (NOP) prowadzony przez oficjalne rządowe agendy w Stanach Zjednoczonych, tj. Centrum Kontroli i Profilaktyki Zachorowań (CDC- Centers for Disease Control and Prevention) oraz Agencję Żywności i Leków (FDA- Food and Drug Administration).
Baza VAERS jest zbiorem informacji o NOP, gdzie każdy może zgłosić niepożądany odczyn poszczepienny. Do VAERS napływa rocznie około 30 000 zgłoszeń, w tym zaskakująco mało zgłoszeń bezpośrednio od osób zaszczepionych – takie zgłoszenia to zaledwie 7%. Pozostałe zgłoszenia pochodzą od firm – producentów szczepionek oraz świadczeniodawców.
Na stronie VAERS można znaleźć informacje o niepożądanych odczynach poszczepiennych, które nie zostały zweryfikowane pod względem przyczynowo-skutkowym. W bazie zebrano NOP, które wystąpiły po szczepieniu, ale nie ma pewności ani dowodów, czy mają jakikolwiek związek ze szczepieniem. Dane z bazy VAERS obejmują bardzo szeroki zakres wszelkich informacji o stanie zdrowia osób szczepionych, ale dzięki temu umożliwiają szybkie wychwycenie nowych niepokojących sygnałów dotyczących bezpieczeństwa szczepień, tj. nieoczekiwane zwiększenie liczby zdarzeń określonego typu. Zebrane informacje w bazie VAERS podlegają szczegółowej analizie dopiero w następnych etapach.
Ciekawostka:
Znany jest przykład amerykańskiej lekarki anestezjologa, która zgłosiła do VAERS informację, że po szczepieniu pacjent zamienił się w Hulka- zielonego potwora z popularnych komiksów. Prowokacja ta pokazała, że baza nie jest zbiorem zweryfikowanych informacji o niepożądanych odczynach poszczepiennych, na podstawie której można wyciągać naukowe wnioski.
Pamiętaj, że….
Baza VAERS nie jest bazą wiarygodnych i zweryfikowanych informacji o NOP o czym informują jej autorzy. To rządowa strona internetowa, na której każdy może zgłosić dowolne informacje na temat NOP.
Od kiedy gromadzone są dane o NOP-ach?
Gromadzenie danych dotyczących występowania i rodzaju niepożądanych odczynów poszczepiennych w Polsce ma już ponad dwudziestoletnią historię. System gromadzenia danych został opracowany w 1996 roku przez pracownika naukowego z Zakładu Epidemiologii NIZP-PZH. Jego opracowanie zostało przygotowane w oparciu o zalecenia Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) w zakresie monitorowania bezpieczeństwa szczepień (WHO Drug Monitoring Programme, Extended Programme on Immunization), konsultacje z ekspertami ze Stanów Zjednoczonych oraz przegląd światowego piśmiennictwa z tego zakresu. W pierwszym roku wprowadzenia rejestracji i gromadzenia NOP-ów, lekarze zgłosili 101 przypadków. Trzeba podkreślić, że w ówczesnym czasie liczba stosowanych szczepionek była nieporównywalnie mniejsza. Dysponowaliśmy wówczas zaledwie kilkunastoma preparatami, natomiast liczba dzieci podlegających szczepieniom wynosiła ok. czterysta tysięcy rocznie. W okresie dwudziestu lat funkcjonowania systemu okresowo dokonywano koniecznych zmian – modyfikacji, np. wynikających z rozszerzania listy szczepionek stosowanych w naszym kraju. Natomiast niezmienne pozostały główne założenia systemu to znaczy: osobą zgłaszającą NOP jest lekarz, zgłoszenie na przeznaczonym do tego celu formularzu jest przesyłane do Inspekcji Sanitarnej, a następnie do Zakładu Epidemiologii NIZP-PZH. Tutaj są one gromadzone, rejestrowane, weryfikowane, analizowane i raz w roku publikowane. Opracowania dotyczące występowania NOP w danym roku można znaleźć na stronach NIZP-PZH w Biuletynie Szczepienia Ochronne.
Więcej informacji można znaleźć w ciekawym wywiadzie dr I. Paradowskiej-Stankiewicz na stronie Medycyna Praktyczna/Szczepienia.
W jakiej sytuacji można podać lek przeciwgorączkowy planując szczepienie?
Wzrost temperatury ciała często obserwuje się po podaniu różnych szczepionek. W większości przypadków stan podgorączkowy czy gorączka wywołana szczepieniem ustępuje samoistnie i nie wymaga leczenia. Jednakże wielu rodziców i lekarzy rozważa podanie dzieciom profilaktycznie leków przeciwgorączkowych.
W każdym przypadku decyzja, dotycząca zastosowania leków przeciwgorączkowych w realizacji szczepień, należy do lekarza sprawującego opiekę profilaktyczną nad dzieckiem i przeprowadzającego badanie kwalifikacyjne przed szczepieniem.
Opinie ekspertów i wyniki przeprowadzonych badań wskazują, że leki przeciwgorączkowe można zastosować w sytuacji:
- wystąpienia po szczepieniu gorączki lub reakcji miejscowych powodujących ból, czyli w leczeniu niepożądanych odczynów poszczepiennych (NOP), w sytuacji wzrostu temperatury aby zapobiec wystąpieniu drgawek gorączkowych,
- profilaktyczne podanie leków przeciwgorączkowych przed szczepieniem należy także rozważyć w sytuacjach szczególnych, tzn. u dzieci z drgawkami (w tym gorączkowymi) w wywiadzie, zwłaszcza jeśli po podaniu danej szczepionki lub równoczesnym podaniu kilku szczepionek częściej obserwuje się występowanie gorączki. Nie działają one natomiast na ostry, krótkotrwały ból związany z samym wstrzyknięciem szczepionki.
Aktualnie stosowane leki przeciwgorączkowe to paracetamol i ibuprofen.
Materiały do pobrania
System nadzoru nad NOP w Polsce- Infografika
- Krysztopa – Grzybowska K., Paradowska -Stankiewicz I., Lutyńska A. Niepożadane odczyny po szczepieniu BCG w Polsce. Przegl. Epidemiol. 2012, 66, 465-469.
- Paradowska-Stankiewicz I. Szczepionki pod szczególnym nadzorem. Zgromadzenie Ogólne Polskiej Akademii Nauk. Debata o szczepieniach. 16 czerwca 2016 r. sesja 132. ACADEMIA, Wydanie specjalne 1/2/2016.
- Vanlander A., Hoppenbrouwers K. Anaphylaxis after vaccination of children: review of literature and recommendations for vaccination in child and school health services in Belgium. Vaccine, 2014; 32: 3147–3154.
- Rywczak I. i wsp. Drgawki gorączkowe po szczepieniu czy w wyniku szczepienia? Medycyna Praktyczna/szczepienia 3(11) lipiec –wrzesień 2014 str. 79-86.
- Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 21 grudnia 2010 roku w sprawie niepożądanych odczynów poszczepiennych oraz kryteriów ich rozpoznawania. U., 2010 r., Nr 254, poz. 1711.
- Das RR., Panigrahi I., Naik SS.: The effect of prophylactic antipyretic administration on post-vaccination adverse reactions and antibody response in children: a systematic review. PLoS ONE, 2014; 9 (9): e106 629.