Czy można szczepić osoby z alergiami?

• Dzieci z chorobami alergicznymi mają podwyższone ryzyko ciężkiego przebiegu chorób, którym można zapobiegać drogą szczepień;

• Dzieci z chorobami alergicznymi, bez względu na ilość alergenów na które są uczulone powinny być szczepione tak jak zdrowe dzieci, zgodnie z obowiązującym Programem Szczepień Ochronnych;

• Korzyść z zapobiegania ciężkim powikłaniom w przebiegu chorób u alergików przewyższa ryzyko częstszych reakcji uczuleniowych po podaniu szczepionki.

Pacjenci z chorobami alergicznymi są narażeni na występowanie wielu chorób, którym można zapobiegać drogą szczepień. Choroby te, a szczególnie astma oskrzelowa zwiększają ryzyko ciężkiego przebiegu chorób, których można uniknąć dzięki szczepieniom np. grypa, inwazyjna choroba pneumokokowa, krztusiec. Z kolei pacjenci z atopowym zapaleniem skóry są częściej narażeni na powikłania w przebiegu ospy wietrznej. Dlatego też pacjenci z chorobami alergicznymi, astmą oskrzelową lub alergią lub uczuleni na typowe czynniki środowiskowe: kurz, zwierzęta, pyłki czy pokarmy, mogą i powinni być szczepieni zgodnie z obowiązującym Programem Szczepień Ochronnych, z uwzględnieniem rozszerzenia zakresu szczepień o szczepionki zalecane, w tym szczepionki przeciw pneumokokom (*), ospie wietrznej, grypie oraz szczepionki przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi (dTap z obniżoną zawartością antygenów dla dorosłych). W przypadku chorych z atopowym zapaleniem skóry szczególnie zalecana jest szczepionka przeciw ospie wietrznej.

(*) szczepienia przeciw pneumokokom są obowiązkowe (bezpłatne) dla dzieci urodzonych po 01.01.2017 oraz zalecane (niefinansowane) dla dzieci urodzonych przed 01.01.2017 (z wyłączeniem grup ryzyka). 

W ostatnich kilkudziesięciu latach obserwujemy wzrost zachorowań na choroby alergiczne, w tym astmę oskrzelową. Dokładna przyczyna tego zjawiska nie jest znana. Niektóre media na podstawie pojedynczych przypadków sugerują, że wzrost zachorowań może być spowodowany przez szczepionki, które „nadmiernie stymulują układ odpornościowy”. Hipotezy tej nie potwierdziły szeroko zakrojone, dobrze zaplanowane badania epidemiologiczne, które nie potwierdziły hipotetycznego związku pomiędzy szczepieniami a alergią. Przeciwnie, szczepienia są bardzo ważne dla chorych na astmę, którzy mają np. skłonność do ciężkiego przebiegu grypy, która pogarsza przebieg ich choroby podstawowej.

W jaki domniemany sposób szczepienia miałyby wywoływać choroby alergiczne? Odpowiedź immunologiczna może być albo typu Th1 albo Th2. Odpowiedź typu Th1 jest wyzwalana przez zakażenia wirusowe i bakteryjne, natomiast typu Th2 przez pasożyty. Odpowiedź typu Th2 dominuje po urodzeniu, ale we wczesnym dzieciństwie zakażenia bakteryjne wyzwalają odpowiedź typu Th1 co prowadzi do ustalenia równowagi między oboma typami reakcji immunologicznej. Jak wiadomo osoby z chorobami alergicznymi cechują się nadmierną odpowiedzią swoistych dla alergenów immunoglobulin w klasie IgE, co powoduje objawy takie jak skurcz oskrzeli, wysięk z nosa czy katar sienny. Mechanizmy immunologiczne będące podstawą reakcji alergicznej polegają na nadmiernej odpowiedzi limfocytów pomocniczych Th2, które zwiększają wytwarzanie IgE. Hipoteza „higieniczna” popularna w latach 80 i 90 XX wieku, sugerowała, że brak zakażeń bakteryjnych, spowodowany przez zbyt higieniczne życie opóźnia i osłabia reakcje typu Th1, co prowadzi do dominacji reakcji Th2 sprzyjającej rozwojowi alergii. Badania naukowe prowadzone w latach 90 XX wieku wykazały, że dzieci z licznych rodzin lub które uczęszczały do żłobków chorowały na alergie rzadziej niż dzieci, które nie miały kontaktów z rówieśnikami, co zinterpretowano jako dowód, że brak zakażeń sprzyja alergiom.

Nie potwierdzono aby szczepienia sprzyjały rozwojowi alergii, z uwagi na poniższe fakty:

• Dla większości chorób wieku dziecięcego nie ma szczepień, np. niezwykle częstym zakażeniom górnych dróg oddechowych (np. wirus RSV, Mycoplasma), zakażeniom jelitowym (Salmonella, norowirusy) lub chorobom wysypkowym (gorączka trzydniowa, płonica). W istocie szczepionki zapobiegają niewielkiemu odsetkowi zachorowań na choroby zakaźne i nie opóźniają ustalenia się równowagi między odpowiedzią typu komórkowego,
• Choroby, którym zapobiegają szczepienia są bardzo zaraźliwe i roznoszą się niezależnie od warunków sanitarnych i liczby rodzeństwa. Zatem nie pasują do hipotezy higienicznej, gdyż występują w obu grupach dzieci z jednakową częstością (większą gdy brakuje szczepień, bardzo niską przy powszechnych szczepieniach).
• Hipoteza “higieniczna” zakładała, że alergie są efektem zaburzenia równowagi Th1/Th2, a skoro odpowiedzi typu Th2 sprzyjają zarażenia pasożytnicze, to powinny one sprzyjać rozwojowi alergii. Badania wykazały jednak coś przeciwnego – dzieci z chorobami pasożytniczymi rzadziej chorowały na alergie niż dzieci u których zarażenia pasożytnicze występowały rzadko.

Oceniając związek przyczynowy należy pamiętać, że następstwo czasowe czyli wystąpienie alergii samo w sobie nie dowodzi związku przyczynowego. Do oceny związku przyczynowego konieczne są systematyczne obserwacje dużych grup dzieci oraz wzięcie pod uwagę czynników zakłócających, których jest bardzo wiele (narażenie w środowisku, skłonność rodzinna, bierne palenie tytoniu), co jest możliwe albo w badaniach z randomizacją (losowym podziałem na grupy: badaną i kontrolną) albo bardzo dobrze zaprojektowanych badaniach obserwacyjnych. W tak zaprojektowanych badaniach nie potwierdzono związku między szczepieniami a rozwojem alergii czy astmy.

W dużym badaniu przeprowadzonym w latach 1991-1997 po analizie danych ponad 18,000 dzieci badacze ocenili, że dzieci szczepione DTP, doustną szczepionka przeciw poliomyelitis, szczepionką przeciw Haemophilus influenzae typu b, przeciw WZW B oraz MMR nie chorują częściej na astmę oskrzelową niż dzieci nie szczepione. W innym badaniu ponad 600 dzieci 7 letnich udokumentowano, że dzieci szczepione szczepionką DTP w okresie niemowlęcym mają takie samo ryzyko rozwoju astmy czy innej choroby alergicznej jak dzieci nie szczepione DTP. Przeciwnie, badanie wykazało, że przechorowanie krztuśca zwiększa ryzyko rozwoju schorzeń alergicznych w porównaniu z dziećmi, które nie przechorowały krztuśca. Podobnie nie wykazano związku między szczepieniem BCG a rozwojem alergii – szczepienie dziecka BCG nie zwiększa ryzyka choroby alergicznej. Są nawet sugestie, że szczepienie BCG może zmniejszać ryzyko rozwoju alergii. Badania nie potwierdziły związku między szczepionką przeciwko odrze, śwince i różyczce (MMR) oraz poliomyelitis i alergiami.