Czym są niepożądane odczyny poszczepienne?

Niepożądany odczyn poszczepienny (NOP) jest zaburzeniem stanu zdrowia, które wystąpiło w okresie 4 tygodni po podaniu szczepionki. Wyjątek stanowią odczyny po szczepieniu BCG – w tych wypadkach kryterium czasowe jest znacznie wydłużone, co wynika ze specyfiki szczepionki.
Niepożądane odczyny poszczepienne są wynikiem:
• przypadkowo występujących objawów zaburzenia zdrowia występujących w tym samym czasie co szczepienie,
• nieprawidłowego wykonania szczepienia lub wadą szczepionki,
• indywidualnej reakcji organizmu osoby szczepionego na podanie szczepionki,
• działania samej szczepionki (np. uczulenia na jej składnik), co najczęściej jest związane z niezastosowaniem się do przeciwwskazań dotyczących podania danej szczepionki.

Tak szeroka definicja odczynu poszczepiennego zapewnia wykrycie również rzadkiego odczynu, zupełnie nowego, czy tylko czasowo związanego ze szczepieniem.

Każde zaburzenie stanu zdrowia, które może mieć związek ze szczepieniem podlega zgłoszeniu przez lekarza. Lekarz na podstawie objawów klinicznych oraz badania lekarskiego podejmuje decyzję o zasadności zgłoszenia danego przypadku do nadzoru jako podejrzenie NOP, kierując się listą NOP wymienioną w załączniku do Rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie niepożądanych odczynów poszczepiennych oraz kryteriów ich rozpoznawania oraz prawdopodobną lub ustaloną etiologią rozpoznanych zaburzeń.
Każdy NOP zgłoszony na formularzu zgłoszenia jest analizowany i kwalifikowany na podstawie kryteriów opracowanych przez ekspertów. Wyniki są ostatecznie gromadzone, rejestrowane, analizowane i weryfikowane w Zakładzie Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego-Państwowego Zakładu Higieny i udostępniane w Biuletynie Szczepienia Ochronne.

Informacje dotyczące zgłoszonych przez lekarzy NOP są udostępniane na stronie internetowej NIZP-PZH w postaci Biuletynu „Szczepienia ochronne w Polsce”.

Z danych wynika, że w ostatnich latach obserwujemy stopniowy wzrost liczby zgłoszeń np. w 2008 roku zarejestrowano 982 NOP-y, w 2011 roku – 1130, a w 2015 roku – 2111 NOP-ów. Analiza pozwala stwierdzić, że wzrost liczby zgłoszeń wynika z obserwowanej poprawy działania systemu nadzoru nad NOP-ami, a nie ze wzrostu odczynowości szczepionek.

Ciężkie NOP-y występują niezwykle rzadko. Nawet jeśli na 2111 NOP-ów zakwalifikowanych w 2015 roku, stwierdzono 3 odczyny ciężkie, to stanowią one 0,1% wszystkich NOP-ów.

W Polsce jeden NOP występuje z częstością średnio raz na 10 000 podanych dawek szczepionki.

Częstość występowania niepożądanych odczynów poszczepiennych (NOP) zależy od rodzaju szczepionki.

Dla poszczególnych szczepionek, pod względem ich częstości, rozróżnia się odczyny:
•  bardzo częste (>1/10 podanych dawek),
•  częste (>1/100 dawek),
•  umiarkowanie częste (>1/1000 dawek),
•  rzadkie (>1/10 000 dawek),
•  bardzo rzadkie (<1/10 000 dawek).
Szczegółowe informacje o częstości występowania NOP dla danej szczepionki można znaleźć w ulotce dołączonej do opakowania lub w Charakterystyce Produktu Leczniczego.

Przykłady częstości występowania NOP-ów:
Objawy miejscowe po podaniu szczepionki MMR (przeciw odrze, śwince i różyczce) występują z częstością 1/10 podanych dawek.
Ciężki NOP jakim jest wstrząs anafilaktyczny występuje u 1–3 osób/1 000 000 podanych dawek szczepionki.
Objawy porażeń po podaniu doustnej szczepionki przeciw poliomyelitis podawanej w przeszłości występowały z częstością 1 przypadek na 1 milion zastosowanych dawek.