Jakie są rodzaje szczepionek?

Szczepionki skojarzone uodparniają organizm jednocześnie przeciw kilku chorobom zakaźnym. Zawierają kilka drobnoustrojów i/lub antygeny, pochodzące od kilku drobnoustrojów.

Do najdłużej i najczęściej stosowanych szczepionek skojarzonych należą:

• szczepionka DTP, uodparniająca przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi (może zawierać całokomórkowy składnik krztuśca (DTwP) lub bezkomórkowy składnik krztuśca –DTaP/dTap),
• szczepionka MMR, uodparniająca przeciw odrze, śwince i różyczce (może występować również jako szczepionka czterowalentna przeciw odrze, śwince, różyczce i ospie wietrznej)

Na przestrzeni ostatnich 20 lat opracowano szczepionki wysoko skojarzone, w tym:
• szczepionkę czterowalentną DTaP-IPV (4 w 1) uodparniającą przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi, poliomyelitis,
• szczepionkę pięciowalentną DTaP-IPV+Hib (5 w 1) uodparniającą przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi, poliomyelitis, Haemophilus influenzae typu b,
• szczepionkę sześciowalentną DTaP-IPV+Hib+HBV (6 w 1) uodparniająca przeciw błonicy, tężcowi, krztuścowi, poliomyelitis, Haemophilus influenzae typu b, wirusowemu zapaleniu wątroby typu B.

Niepożądane odczyny po podaniu szczepionek skojarzonych nie są bardziej nasilone niż po ich podaniu w postaci pojedynczej (oddzielnie szczepionka przeciw DTaP, oddzielnie szczepionka przeciw Hib, oddzielnie szczepionka przeciw poliomyelitis). Nie obserwuje się efektu sumowania niepożądanych odczynów, które mogą wystąpić kiedy szczepionki podawane są oddzielnie. Podobnie nie obserwuje się zmniejszenia skuteczności poszczególnych składników szczepionki skojarzonej.

Zaletą zastosowania szczepionek skojarzonych jest zredukowanie liczby wykonywanych wstrzyknięć, co wpływa na zmniejszenie bólu i stresu u dziecka oraz zmniejszenie możliwości zakażeń podczas szczepień. Obawy przed „przeciążeniem” układu odpornościowego po jednoczesnym podaniu wielu antygenów są nieuzasadnione.

Wadą szczepionek wysokoskojarzonych jest ich wysoki koszt.

Szczepionki wysoko-skojarzone to popularne określenie nowoczesnych szczepionek 4, 5 lub 6 składnikowych chroniących w jednym wkłuciu przed odpowiednio 4, 5 lub 6 różnymi chorobami zakaźnymi.

Szczepionki wysoko-skojarzone zawsze zawierają w swoim składzie oczyszczone antygeny krztuśca (tj. bezkomórkowy (acelularny) składnik krztuśca).

Szczepionki 4- składnikowe chronią przeciw: błonicy, tężcowi, krztuścowi i poliomyelitis. Szczepionki 5- składnikowe chronią dodatkowo przeciw Haemophilus influenzae typu B, a szczepionki 6- składnikowe jeszcze dodatkowo przeciw wzwB. Dlatego innym popularnym określeniem tych szczepionek jest: szczepionki 4 w 1, 5 w 1 lub 6 w 1.

Stosowanie szczepionek wysoko-skojarzonych umożliwia zredukowanie liczby koniecznych ukłuć podczas jednej wizyty, co jest związane z mniejszym bólem dla dziecka oraz mniejszym stresem dla rodziców. Np. w czasie pierwszej wizyty zaplanowanej w 2 m. ż., wybierając szczepionki 5 w 1, zamiast planowanych 3 wkłuć można podać 3 wkłucia, wybierając szczepionkę 6 w 1, zamiast planowanych 4 wkłuć można podać 2 wkłucia. Łącznie liczba zastrzyków zmniejsza się z wyjściowych 18 do 11, kiedy wybieramy szczepionkę 5 w 1 oraz do 9, kiedy wybieramy szczepionkę 6 w 1.

Plusem jest również zmniejszenie liczby wizyt, np. wybierając szczepionkę 6 w 1 redukujemy wizytę zaplanowaną w 7 m.ż.

W związku z tym, że szczepionki wysoko-skojarzone zawierają bezkomórkowy składnik krztuśca, zawierają znacznej mniej antygenów w porównaniu do szczepionki DTP podawanej bezpłatnie, zawierającej całe komórki krztuśca. Cechują się również lepszym profilem bezpieczeństwa, obserwujemy mniej NOP w porównaniu z podaniem szczepionki DTP (całokomórkowej).

Podając szczepionkę wysokoskojarzoną dziecko otrzyma mniej substancji pomocniczych zawartych w szczepionce, niż przy zastosowaniu w jej miejsce szczepionek nieskojarzonych (pojedynczych), co może mieć istotne znaczenie np. dla dziecka z alergią na określony składnik szczepionki.

Szczepionki wysoko-skojarzone są powszechnie stosowane u niemowląt w większości krajów europejskich.

Najpoważniejszym ograniczeniem szczepionek wysoko-skojarzonych jest ich cena. Rodzic wybierając szczepienie dziecka do 2 r.ż. realizowane szczepionkami wysoko-skojarzonymi musi za nie zapłacić z własnej kieszeni. Wyjątkiem są dzieci z grup ryzyka.

Niektóre szczepionki chronią przed kilkoma różnymi chorobami. Na przykład szczepionka przeciw ospie wietrznej wywołuje odporność nie tylko przeciw ospie wietrznej, ale również zmniejsza ryzyko rozwoju półpaśca. Natomiast szczepionka przeciw pneumokokom chroni przeciw sepsie, zapaleniu płuc z bakteriemią i bez, zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych  i zapaleniu ucha.

W tabeli przedstawiono zestawienie dotychczas opracowanych szczepionek i chorób przed którymi chronią.

Tabela. Szczepionki i choroby przeciw którym chronią.